دیوید ای. سانگر / نیویورک تایمز
رئیس‌جمهور ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که ایالات متحده روز شنبه آینده وارد مذاکرات «مستقیم» با ایران خواهد شد تا در تلاشی نهایی، برنامه هسته‌ای این کشور را مهار کند. او هشدار داد که در صورت نرسیدن به توافق، ایران در «خطر بسیار بزرگی» قرار خواهد گرفت.
اگر مذاکرات مستقیم واقعاً انجام شود، نخستین گفت‌وگوی رسمی رودررو میان دو کشور از زمان خروج ترامپ از توافق هسته‌ای دوران اوباما در هفت سال پیش خواهد بود. اما این مذاکرات در لحظه‌ای پرمخاطره رخ خواهد داد، چرا که ایران در پی حملات دقیق اسرائیل در اکتبر گذشته، سامانه‌های پدافند هوایی اطراف سایت‌های کلیدی هسته‌ای خود را از دست داده است. افزون بر این، ایران دیگر نمی‌تواند به نیروهای نیابتی‌اش در منطقه — از جمله حماس، حزب‌الله و دولت اکنون برکنار شده اسد در سوریه — برای تهدید تلافی‌جویانه علیه اسرائیل اتکا کند.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران، به مقام‌های کشور دستور داده بود که از زمان خروج ترامپ از توافق پیشین، با مقام‌های آمریکایی وارد مذاکرات مستقیم هسته‌ای نشوند. بنابراین، هر گونه گفت‌وگوی رودررو به خودی خود پیشرفتی بزرگ به‌شمار خواهد رفت. با این حال، تقریباً قطعی است که ایران در برابر برچیدن کامل زیرساخت هسته‌ای خود مقاومت خواهد کرد — زیرساختی که توان «آستانه‌ای» لازم برای تولید سوخت لازم جهت ساخت بمب طی چند هفته، و احتمالاً ساخت کامل یک سلاح در عرض چند ماه را به ایران داده است. بسیاری از ایرانیان اکنون آشکارا از نیاز به ساخت سلاح هسته‌ای سخن می‌گویند، چرا که کشور در حملات موشکی سال گذشته با اسرائیل، عملاً بی‌دفاع ظاهر شد.
نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، که روز دوشنبه در کنار ترامپ نشسته بود، تأکید کرد که هر توافقی باید از آنچه او «مدل لیبی» نامید پیروی کند — به این معنا که ایران باید زیرساخت هسته‌ای خود را به‌طور کامل برچیند و از کشور خارج کند. اما بسیاری از تجهیزات غنی‌سازی لیبی پیش از آن‌که در سال ۲۰۰۳ تحویل ایالات متحده شوند، هیچ‌گاه حتی از جعبه‌هایشان خارج نشده بودند؛ در حالی‌که زیرساخت هسته‌ای ایران دهه‌هاست که فعال است و در سراسر کشور پخش شده، بخشی از آن نیز در اعماق زمین قرار دارد.
در نشست پرسش و پاسخ طولانی با خبرنگاران، نتانیاهو به شکلی غیرعادی ساکت بود، که در تضاد آشکار با سفر قبلی‌اش به واشنگتن، دو ماه پیش، قرار داشت. پس از چند سخن کوتاه مقدماتی، او عمدتاً به تماشا نشست در حالی‌که ترامپ از کشورهای اروپایی که به گفته او «پدر آمریکا را درآورده‌اند» انتقاد می‌کرد، و تهدید کرد که اگر چین تهدید خود به وضع تعرفه‌های تلافی‌جویانه را تا سه‌شنبه پس نگیرد، با تعرفه‌های سخت‌تری روبه‌رو خواهد شد. او همچنین درباره این‌که ساختار تعرفه‌های او قرار است منبع دائمی درآمد برای ایالات متحده باشد یا ابزاری برای چانه‌زنی، ابهام ایجاد کرد.
نتانیاهو بدون آن‌که ترامپ به‌طور علنی متعهد شود تعرفه ۱۷ درصدی اعمال‌شده بر اسرائیل — یکی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا — را لغو کند، دفتر بیضی کاخ سفید را ترک کرد. کسب این تعهد یکی از اهداف کلیدی سفر او بود، در کنار دریافت تسلیحات بیشتر برای جنگ با حماس در غزه و عملیات‌های نظامی اسرائیل در کرانه باختری. اگر این دو نفر در خصوص گزینه‌های نظامی اسرائیل یا عملیات‌های مشترک اسرائیل-آمریکا علیه سایت‌های اصلی هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرده‌اند، هیچ نشانی از آن در سخنان علنی‌شان دیده نشد.
نزدیک‌ترین اشاره ترامپ به این موضوع، جمله‌ای بود با این مضمون: «فکر می‌کنم همه توافق دارند که رسیدن به توافق، بهتر از انجام کارِ واضح و روشن است. و آن کار واضح چیزی نیست که من بخواهم درگیرش شوم، یا صادقانه بگویم اسرائیل بخواهد درگیرش شود، اگر بتواند از آن پرهیز کند.»
او افزود: «بنابراین می‌خواهیم ببینیم آیا می‌توان از آن پرهیز کرد یا نه، اما اوضاع دارد واقعاً خطرناک می‌شود، و امیدواریم آن مذاکرات موفقیت‌آمیز باشد.»
سه مقام ایرانی آگاه از گفت‌وگوهای میان ایران و ایالات متحده گفته‌اند که توصیف ترامپ از مذاکرات پیش رو، کاملاً دقیق نیست. به گفته این مقام‌ها، درک ایران از گفت‌وگوهای صورت‌گرفته در عمان این است که مذاکرات ابتدا به‌شکل غیرمستقیم آغاز خواهد شد، به‌گونه‌ای که نمایندگان دو کشور در اتاق‌های جداگانه بنشینند و دیپلمات‌های عمانی پیام‌ها را میان آن‌ها رد و بدل کنند.
چنین ساختاری مشابه مذاکرات غیرمستقیمی است که دولت بایدن پیش‌تر با ایران انجام داده بود، که در آن میانجی‌ها، مقام‌های اروپایی بودند. با این حال، مقام‌های ایرانی گفته‌اند اگر مذاکرات غیرمستقیم به‌خوبی پیش برود، تهران آمادگی دارد وارد گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات متحده شود.
ترامپ، تا حدی، دارد مشکلی را حل می‌کند که خود او ایجاد کرده است. توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موجب شد ایران ۹۷ درصد از اورانیوم غنی‌شده‌اش را از کشور خارج کند، و تنها مقدار اندکی را در کنار تجهیزات لازم برای تولید سوخت هسته‌ای حفظ کند. باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت، و مشاوران ارشدش گفته بودند که این بهترین توافق ممکن بود. اما آن توافق، ایران را با دانش و تجهیزات لازم برای بازسازی برنامه‌اش پس از خروج ترامپ از توافق، تنها گذاشت. اکنون ایران به اندازه‌ای اورانیوم غنی‌شده دارد که بتواند ظرف مدت کوتاهی سوخت لازم برای تولید بیش از شش سلاح هسته‌ای را بسازد.
این‌که این روند دقیقاً چقدر زمان خواهد برد، مورد اختلاف است: نیویورک تایمز در اوایل فوریه گزارش داد که بر اساس اطلاعات جدید، یک تیم مخفی از دانشمندان ایرانی در حال بررسی روشی سریع‌تر — هرچند خام‌تر — برای توسعه سلاح هسته‌ای هستند. ظاهراً ترامپ از آن یافته‌ها که در پایان دولت بایدن به دست آمد، مطلع شده است و این موضوع به مذاکرات فوریت بیشتری بخشیده است. مقام‌های دولت ترامپ گفته‌اند که وارد مذاکرات طولانی‌مدت با تهران نخواهند شد.