سوزانا جورج / واشنگتن پست
۷ مارس ۲۰۲۵
* کاهش بودجه گروه‌های ایرانی، که عمدتاً خارج از ایران مستقر هستند، بر کار ناظران حقوق بشر، رسانه‌ها و فعالان مدنی تأثیر گذاشته است.
تحلیلگران و فعالان ایرانی می‌گویند کاهش گسترده کمک‌های خارجی دولت ترامپ، در بحبوحه سرکوب گسترده دولت ایران علیه روزنامه‌نگاران و فعالان، تهدیدی برای جریان اطلاعات از داخل ایران محسوب می‌شود.
سازمان‌های ایرانی که وضعیت حقوق بشر را رصد می‌کنند، کارکنان خود را اخراج کرده‌اند، گروه‌های جامعه مدنی برنامه‌های خود را به حالت تعلیق درآورده‌اند و رسانه‌ها فعالیت‌های خود را کاهش داده‌اند. تحلیلگران و فعالان ایرانی تخمین می‌زنند که این کاهش بودجه بر ده‌ها گروه با صدها کارمند تأثیر گذاشته است.
این مسئله به‌ویژه در برهه‌ای حساس برای ایران رخ می‌دهد؛ کشوری که در پی درگیری‌های اخیر در منطقه تضعیف شده و درگیر یک بحران اقتصادی است. مقامات ایرانی موجی از بازداشت‌ها را انجام داده‌اند که فعالان نگرانند با افزایش فشار بر کشور، این روند شدت بگیرد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «ناقضان حقوق بشر مانند قارچ هستند. آنها در تاریکی رشد می‌کنند. بنابراین اگر نور بر روی آنچه انجام می‌دهند تابیده نشود، احساس می‌کنند که دست بازتری دارند.»
سازمان‌هایی که از سوی ایالات متحده حمایت می‌شوند، عمدتاً خارج از ایران مستقر بوده و تحت عنوان «ترویج دموکراسی» فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها شامل رسانه‌ها، برنامه‌های حمایت از جامعه مدنی و نهادهای ناظر بر نقض حقوق بشر هستند.
بیشتر کمک‌های آمریکا به این گروه‌ها از طریق بودجه «دموکراسی منطقه‌ای خاور نزدیک» وزارت خارجه ایالات متحده، معروف به NERD تأمین می‌شود؛ صندوقی که پس از اعتراضات سال ۲۰۰۹ ایرانیان علیه دولت‌شان ایجاد شد. بنا بر گزارش سرویس تحقیقات کنگره آمریکا، در سال ۲۰۲۴، دولت بایدن ۶۵ میلیون دلار برای NERD درخواست کرد که دست‌کم ۱۶.۷۵ میلیون دلار از آن به آزادی اینترنت اختصاص دارد.
اعتمادی که ناگهان ناپدید شد
یک زن ایرانی که برای گروهی گزارش‌دهنده درباره نقض حقوق بشر در سیستم زندان‌های ایران کار می‌کرد، گفت که از کاهش کمک‌های مالی زمانی مطلع شد که او و سایر پژوهشگران به یک نشست ویدئویی دعوت شده و مدیرشان به آنها اطلاع داد که سمت‌هایشان به‌طور نامحدود تعلیق شده است. او خیلی زود دریافت که اکثر همکارانش که در گروه‌های حقوق بشری ایرانی کار می‌کردند نیز اخراج شده‌اند.
این زن که به‌دلیل ترس از اقدامات تلافی‌جویانه، خواست نامش فاش نشود، گفت: «ایالات متحده همیشه می‌گفت که حامی حقوق بشر است. ما همه نگران شدیم که شاید تمام تلاش‌هایمان بی‌معنا باشد... حس می‌کردیم به چیزی برای مدتی اعتماد کرده‌ایم و ناگهان ناپدید شده است.»
چندین گروه ایرانی از اظهار نظر درباره کاهش بودجه خودداری کردند، چراکه بیم آن داشتند که صحبت در این‌باره باعث اقدامات تلافی‌جویانه از سوی دولت ترامپ شود و شانس آنها برای بازگرداندن این حمایت‌ها را کاهش دهد.
بیشتر سازمان‌هایی که از حمایت آمریکا برخوردارند، به‌طور کامل در خارج از ایران فعالیت می‌کنند. ارسلان یاراحمدی، یکی از بنیان‌گذاران سازمان حقوق بشری هنگاو — که از برجسته‌ترین سازمان‌های حقوق بشری ایرانی محسوب می‌شود و با یک شبکه از منابع داخل ایران فعالیت می‌کند — گفت: «بیشتر کار آنها جمع‌آوری آمار و اطلاعات از سازمان‌های دیگر است. آنها منابع مستقلی در داخل ایران ندارند.» او همچنین تأکید کرد که گروه متبوعش هیچ‌گونه بودجه‌ای از آمریکا دریافت نمی‌کند.
یاراحمدی گفت برخی از گروه‌هایی که از آمریکا بودجه می‌گیرند، کارهای مهمی انجام می‌دهند، اما برخی دیگر فعالیت چندانی ندارند. او افزود: «برخی فقط یک صفحه اینستاگرام دارند. برای این گروه‌ها، از دست دادن بودجه‌شان تأثیر چندانی در داخل ایران نخواهد داشت.»
برنامه‌های دولت ترامپ برای گروه‌های مرتبط با ایران همچنان نامشخص است. برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که تغییرات در بودجه می‌تواند بر توازن قدرت در میان اپوزیسیون متنوع و چنددسته‌ای ایران تأثیر بگذارد. به‌عنوان مثال، در سال‌های اخیر، فعالان دموکراسی‌خواه نقش پررنگ‌تری در میان اپوزیسیون ایفا کرده‌اند، اما برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که سلطنت‌طلبان ایرانی — که خواستار بازگشت نظام پادشاهی به ایران هستند — ممکن است نفوذ بیشتری پیدا کنند.
مقامات ایرانی به‌شدت به اخبار مربوط به مسدود شدن بودجه‌های آمریکا واکنش نشان داده‌اند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، این کمک‌های مالی را شاهدی بر «سیاست مداخله‌جویانه آمریکا، به‌ویژه در دوران دولت بایدن» دانست و گفت که این دولت «سعی داشته از طریق کمک‌های مالی، ایران را تحت فشار قرار داده و در امور داخلی آن دخالت کند.»
صنم وکیلی، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس در لندن، اظهار داشت که این کمک‌های مالی شاید به‌طور ناخواسته «بدبینی‌های ایران را تشدید کرده است.» او افزود: «مشکل این نوع کمک‌ها در کشورهایی مانند ایران این است که در بالاترین سطوح، آن را یک مسئله امنیت ملی می‌دانند، زیرا ایالات متحده عملاً در تلاش است تا جمهوری اسلامی را دگرگون کند.»
در داخل ایران، بسیاری از گروه‌های حامی حقوق بشر و آزادی‌های مدنی، طی ماه‌های اخیر فعالیت‌های خود را به دلیل سرکوب دولتی کاهش داده‌اند. نیروهای امنیتی افرادی را که به‌عنوان منتقد شناخته می‌شوند، هدف قرار داده‌اند؛ آن هم در شرایطی که ایران مجموعه‌ای از ضربات ژئوپلیتیکی را متحمل شده است، از جمله شکست هم‌پیمانانش، حماس و حزب‌الله، در برابر ارتش اسرائیل و سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، که از متحدان دیرینه تهران بود، به‌دست نیروهای شورشی. به گفته فعالان، روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی برای بازجویی به قوه قضائیه ایران احضار شده‌اند و برخی از افرادی که اخیراً بازداشت و آزاد شده بودند، دوباره به دادگاه‌ها فراخوانده شده‌اند تا شهادت بیشتری ارائه دهند.
در تلاش‌اند تا موجی از ترس ایجاد کنند
کامبیز غفوری، روزنامه‌نگار ایرانی مستقر در فنلاند که با چندین گروه حقوق بشری همکاری داشته است، می‌گوید «آنها در تلاش‌اند تا موجی از ترس ایجاد کنند». او افزایش چشمگیر اعدام‌ها، به‌ویژه اعدام زنان را «بی‌سابقه» توصیف کرد. بنا بر گزارش سازمان ملل، ایران در سال ۲۰۲۴ دست‌کم ۹۰۱ نفر را اعدام کرده است، از جمله حدود ۴۰ نفر تنها در یک هفته در ماه دسامبر اعدام شده‌اند.
غفوری گفت که شرایط کنونی ایران او را به یاد ماه‌های منتهی به اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در سال ۲۰۲۲ می‌اندازد، زمانی که نیروهای امنیتی ایران اقدام به بازداشت‌های «پیشگیرانه» فعالان و دیگر افراد کردند.
به گفته فعالان داخل ایران، گشت ارشاد در خیابان‌های شهرهای ایران فعال‌تر شده است. بازداشت زنانی که به نقض قوانین پوشش متهم می‌شوند افزایش یافته و برخی از زنانی که اخیراً به این دلیل بازداشت شده‌اند، گفته‌اند که قضات به جای صدور حکم زندان، احکام آزمایشی صادر می‌کنند و به زنان اعلام می‌شود که تحت نظارت خواهند ماند.
«آنها مطمئن می‌شوند که همیشه در ترس بمانی. ترسی که هر لحظه ممکن است احضار شوی.» این را زنی می‌گوید که به یک حکم آزمایشی محکوم شده است.
در همین حال، روزنامه‌نگاران و فعالان ایرانی خارج از کشور نیز در ماه‌های اخیر از افزایش تهدیدها گزارش داده‌اند. سجاد خداکرمی، روزنامه‌نگار ایرانی که به‌عنوان زندانی سیاسی دوران محکومیت خود را سپری کرده و اکنون در کشور همسایه، ترکیه، فعالیت می‌کند، گفت که اخیراً پیام‌های ناشناس در تلگرام دریافت کرده که شامل آدرس محل سکونتش و این پیام بوده است: «می‌دانیم کجا زندگی می‌کنی.»
فشار بر ایران احتمالاً در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت. دولت ترامپ متعهد شده است که صادرات نفت ایران را متوقف کند — منبع درآمدی حیاتی برای اقتصاد بحرانی کشور — و گزارش‌های اطلاعاتی اخیر ایالات متحده حاکی از آن است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در حال بررسی اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران است.
خداکرمی می‌گوید که کاهش سرعت انتقال اطلاعات از ایران را پیش‌تر مشاهده کرده است، که آن را ناشی از قطع بودجه برخی گروه‌های مدافع آزادی اینترنت می‌داند. به گفته یک گروه ایرانی فعال در این حوزه، برخی از پروژه‌های ارائه‌دهنده شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) رایگان و باکیفیت که با حمایت آمریکا فعالیت می‌کردند، معافیت‌هایی دریافت کرده‌اند. این معافیت‌ها به‌منظور تأمین موقت بودجه تا زمان تکمیل فرایند بررسی دولت ترامپ صادر شده، اما فقط به تعداد محدودی از پروژه‌های برخی سازمان‌های منتخب اختصاص یافته است.
خداکرمی هشدار داد: «همه عمیقاً نگران‌اند، زیرا ما قبلاً دیده‌ایم که این اطلاعات چقدر مفید بوده است. بدون آن، ما با یک خلأ مواجه‌ایم و می‌دانیم که نیروهای امنیتی در خلأ با اعتمادبه‌نفس بیشتری عمل می‌کنند.»
با افزایش فشارهای خارجی بر ایران و تشدید بحران‌های داخلی، او نگران است که وضعیت کشور به‌شدت متزلزل و ناپایدار شود. «همه چیز شبیه یک آتشفشان خفته است.»