دولت دونالد ترامپ در حال بررسی طرحی برای متوقف کردن و بازرسی نفتکش‌های ایرانی در دریا، تحت توافقی بین‌المللی با هدف مقابله با گسترش سلاح‌های کشتار جمعی است. این خبر را رویترز به نقل از منابعی که با این موضوع آشنا هستند منتشر کرده است.
ترامپ وعده داده است که کارزار «فشار حداکثری» را با هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای احیا کند تا این کشور را از اقتصاد جهانی منزوی کرده و صادرات نفت این کشور را به صفر برساند.
ترامپ در نخستین هفته‌های دوره‌ی دوم ریاست‌جمهوری خود، دو موج جدید از تحریم‌ها علیه ایران اعمال کرد که شرکت‌ها و ناوگان موسوم به «ناوگان سایه» از نفتکش‌های قدیمی که بدون بیمه‌ی غربی فعالیت می‌کنند و نفت کشورهای تحریم‌شده را حمل می‌کنند، هدف قرار داده است.
این اقدامات تا حد زیادی در راستای تدابیر محدودی بوده که در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین، اجرا شد، دورانی که ایران توانست از طریق شبکه‌های پیچیده‌ی قاچاق، صادرات نفت خود را افزایش دهد.
به گفته‌ی شش منبعی که به دلیل حساسیت موضوع نخواستند نام‌شان فاش شود، اکنون مقامات ترامپ به دنبال راه‌هایی برای متوقف کردن و بازرسی کشتی‌هایی هستند که از گذرگاه‌های کلیدی مانند تنگه مالاکا در آسیا و سایر مسیرهای دریایی عبور می‌کنند.
به گفته‌ی این منابع، چنین اقدامی می‌تواند تحویل نفت خام به پالایشگاه‌ها را به تأخیر بیندازد و همچنین طرف‌های درگیر در این تجارت را در معرض آسیب‌های حیثیتی و تحریم‌ها قرار دهد.
یکی از منابع گفت: «شما نیازی به غرق کردن کشتی‌ها یا بازداشت افراد ندارید تا اثر بازدارنده‌ای ایجاد کنید که این تجارت ارزش ریسک را نداشته باشد.»
او افزود: «تأخیر در تحویل... عدم اطمینان را در این شبکه‌ی تجارت غیرقانونی ایجاد می‌کند.»
دولت آمریکا در حال بررسی این موضوع است که آیا بازرسی‌های دریایی می‌تواند تحت لوای «ابتکار امنیت اشاعه» که در سال ۲۰۰۳ راه‌اندازی شد، انجام شود یا خیر. این ابتکار با هدف جلوگیری از قاچاق سلاح‌های کشتار جمعی ایجاد شده است.
ایالات متحده این ابتکار را هدایت کرده و بیش از ۱۰۰ کشور آن را امضا کرده‌اند.
به گفته‌ی یکی از منابع، این سازوکار می‌تواند به دولت‌های خارجی اجازه دهد تا به درخواست واشنگتن، محموله‌های نفتی ایران را هدف قرار دهند، که در نهایت باعث تأخیر در تحویل و ایجاد اختلال در زنجیره تأمین مورد نیاز تهران برای کسب درآمد خواهد شد.
به گفته‌ی دو منبع، شورای امنیت ملی که وظیفه‌ی تدوین سیاست‌ها را در کاخ سفید بر عهده دارد، در حال بررسی امکان انجام این بازرسی‌های دریایی است.
هنوز مشخص نیست که آیا واشنگتن تاکنون با امضاکنندگان ابتکار امنیت اشاعه تماس گرفته تا میزان تمایل آن‌ها به همکاری با این پیشنهاد را بسنجد یا نه.
بولتون: استفاده از این ابتکار برای کند کردن صادرات نفت ایران کاملاً موجه است
جان بولتون، که هنگام شکل‌گیری این ابتکار مذاکره‌کننده ارشد آمریکا بود، به رویترز گفت: استفاده از این ابتکار برای کند کردن صادرات نفت ایران «کاملاً موجه» خواهد بود. او تأکید کرد که فروش نفت «به وضوح برای تأمین درآمد دولت ایران جهت انجام فعالیت‌های اشاعه‌ای و حمایت از تروریسم حیاتی است.»
شورای امنیت ملی کاخ سفید به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداد.
وزارتخانه‌های نفت و امور خارجه ایران نیز به درخواست‌های جداگانه برای اظهارنظر پاسخی ندادند.
پتانسیل اقدامات تلافی‌جویانه
تلاش‌های قبلی برای توقیف محموله‌های نفتی ایران باعث اقدامات تلافی‌جویانه از سوی تهران شده است.
آمریکا در دوران بایدن، در سال ۲۰۲۳ دست‌کم دو محموله نفت ایران را توقیف کرد. این اقدام ایران را وادار به توقیف کشتی‌های خارجی کرد، از جمله یک کشتی که توسط شرکت آمریکایی شورون (Chevron Corp) اجاره شده بود، که در نتیجه‌ی آن، قیمت نفت افزایش یافت.
طبق گفته‌ی بن کیهیل، تحلیلگر انرژی در مرکز سیستم‌های انرژی و محیط زیست دانشگاه تگزاس، وضعیت کنونی قیمت پایین نفت به ترامپ گزینه‌های بیشتری برای جلوگیری از جریان نفت ایران می‌دهد، از تحریم شرکت‌های نفتکش گرفته تا توقیف کشتی‌ها.
او گفت: «فکر می‌کنم اگر قیمت‌ها زیر ۷۵ دلار در هر بشکه بماند، کاخ سفید آزادی عمل بیشتری برای اعمال تحریم‌هایی خواهد داشت که بر عرضه نفت از ایران و سایر کشورها تأثیر می‌گذارد. اما انجام این کار در شرایطی که قیمت نفت ۹۲ دلار در هر بشکه باشد، بسیار دشوارتر خواهد بود.»
به گفته‌ی او، اقدامات سختگیرانه‌ی آمریکا می‌تواند در کوتاه‌مدت صادرات نفت ایران را تا حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد، اما هرچه تحریم‌ها طولانی‌تر شوند، تأثیر آن‌ها کمتر خواهد شد، زیرا ایران و خریداران راه‌هایی برای دور زدن آن‌ها پیدا خواهند کرد.
عراق می‌تواند کاهش صادرات ایران را جبران کند
ازسرگیری سریع صادرات نفت از منطقه‌ی نیمه‌خودمختار کردستان عراق می‌تواند به جبران کاهش احتمالی صادرات نفت ایران کمک کند. پیش‌تر، رویترز گزارش داده بود که کاخ سفید فشار زیادی به عراق وارد کرده تا صادرات نفت کردستان را از سر بگیرد، در غیر این صورت، با خطر تحریم‌های مشابه ایران مواجه خواهد شد.
طبق برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، با وجود تحریم‌های ایالات متحده در سال‌های اخیر، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳، ۵۳ میلیارد دلار و در سال قبل از آن ۵۴ میلیارد دلار درآمد به همراه داشته است. این معاملات عمدتاً با چین انجام شده‌اند.
ایران برای تأمین درآمد حیاتی خود به صادرات نفت به چین وابسته است. روسیه نیز که با محدودیت‌های صادرات نفت و تحریم‌های گسترده‌ی غرب مواجه است، به‌طور مشابه بر صادرات نفت به چین و هند تمرکز کرده است.