بر اساس اطلاعات جدیدی که درباره برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده، مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که یک تیم مخفی از دانشمندان ایرانی در حال بررسی روشی سریع‌تر، هرچند ساده‌تر، برای توسعه یک سلاح اتمی هستند، در صورتی که رهبران تهران تصمیم به ساخت سریع بمب بگیرند. این اطلاعات از سوی مقامات فعلی و سابق آمریکایی ارائه شده است.
این تحولات در حالی رخ می‌دهد که نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه رئیس‌جمهور جدید ایران به طور فعال در پی مذاکره با دولت ترامپ است.
بر اساس گفته‌های این مقامات، این اطلاعات در ماه‌های پایانی دولت بایدن جمع‌آوری شده و سپس در دوران انتقال قدرت به تیم امنیت ملی دولت ترامپ منتقل شده است. ارزیابی اطلاعاتی هشدار می‌داد که مهندسان و دانشمندان سلاح‌های ایران اساساً در حال جست‌وجوی یک میان‌بر هستند که به آنها امکان می‌دهد ذخیره رو به رشد سوخت هسته‌ای خود را در عرض چند ماه، به جای یک سال یا بیشتر، به یک سلاح قابل استفاده تبدیل کنند — اما تنها در صورتی که تهران تصمیم به تغییر رویکرد فعلی خود بگیرد.
مقامات آمریکایی در مصاحبه‌های انجام‌شده در ماه گذشته گفتند که همچنان معتقدند ایران و رهبر عالی آن، آیت‌الله علی خامنه‌ای، هنوز تصمیمی برای توسعه یک سلاح نگرفته‌اند. اما اطلاعات جدید نشان می‌دهد که با تضعیف نیروهای نیابتی ایران و عدم موفقیت موشک‌های آن در نفوذ به سامانه‌های پدافندی آمریکا و اسرائیل، ارتش ایران به طور جدی در حال بررسی گزینه‌های جدید برای بازدارندگی از حمله آمریکا یا اسرائیل است.
مقامات گفتند که ایران همچنان در آستانه دستیابی به سلاح هسته‌ای قرار دارد. در سال‌های پس از خروج آقای ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، این کشور تولید اورانیوم را از سر گرفته و اکنون سوخت کافی برای ساخت چهار بمب یا بیشتر را در اختیار دارد. اما این مقدار برای تولید واقعی یک سلاح کافی نیست و شواهد جدید بر آخرین مراحلی متمرکز است که ایران برای تبدیل این سوخت به یک سلاح نیاز دارد.
این شواهد به طور قطع بخشی از بحث‌های روز سه‌شنبه بین آقای ترامپ و نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، خواهد بود. آقای نتانیاهو اولین رهبر جهانی است که از زمان تحلیف آقای ترامپ دو هفته پیش، از کاخ سفید بازدید می‌کند. سال‌هاست که رهبر اسرائیل تا آستانه دستور حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران پیش رفته، اما هر بار تحت فشار فرماندهان نظامی و اطلاعاتی خود و ایالات متحده، از این تصمیم عقب نشسته است.
اما اکنون شرایط متفاوت است و محاسبات آقای نتانیاهو نیز ممکن است تغییر کرده باشد.
به نظر مقامات آمریکایی و اسرائیلی، ایران هرگز به اندازه امروز ضعیف نبوده است. حماس و حزب‌الله، که ایران آنها را تأمین مالی و تسلیحاتی کرده است، رهبری و توانایی خود را برای حمله به اسرائیل از دست داده‌اند. بشار اسد، رهبر سوریه، به مسکو فرار کرده و کشورش دیگر مسیر آسانی برای انتقال سلاح‌های ایرانی نیست.
در اکتبر گذشته، یک حمله متقابل اسرائیل به ایران، دفاع‌های موشکی اطراف تهران و برخی از تأسیسات هسته‌ای را از بین برد. این حمله همچنین دستگاه‌های بزرگ مخلوط‌کننده‌ای را که سوخت موشک‌های جدید را تولید می‌کنند، هدف قرار داد و تولید ایران را فلج کرد.
آقای ترامپ نشان داده است که عجله‌ای برای ورود به یک درگیری مستقیم با ایران ندارد و به نظر می‌رسد که به مذاکره تمایل دارد. هنگامی که بلافاصله پس از تحلیف از او پرسیده شد که آیا از حمله اسرائیل به تأسیسات ایران حمایت می‌کند، گفت: «امیدوارم که بتوان این موضوع را بدون نگرانی حل کرد. واقعاً خوب می‌شد اگر بتوان این موضوع را بدون نیاز به آن مرحله بعدی حل کرد.» او افزود که امیدوار است ایران «به یک توافق برسد».
رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، که پس از کشته شدن زئیس‌جمهور قبلی در سقوط هلیکوپتر در ژوئیه به قدرت رسید، بارها گفته است که او نیز مایل به مذاکره برای یک توافق جدید است. اما مقامات سابق آمریکایی و کارشناسان ایران می‌گویند، سوابق امر نشان می‌دهد که او ممکن است از آنچه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حال انجام آن است، به‌ویژه در زمینه آماده‌سازی گزینه هسته‌ای، بی‌اطلاع باشد.
کریم سجاد‌پور، کارشناس ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی می‌گوید «رئیس‌جمهور پزشکیان و وزارت امور خارجه ایران احتمالاً هیچ اطلاعی از بحث‌های داخلی رژیم درباره مسائل هسته‌ای ندارند».
او گفت: «جمهوری اسلامی مدت‌هاست که دو سیستم موازی دارد. یک دولت عمیق از نیروهای نظامی و اطلاعاتی وجود دارد که به خامنه‌ای گزارش می‌دهند و بر برنامه هسته‌ای و نیروهای نیابتی منطقه نظارت دارند و مسئول سرکوب، گروگان‌گیری و ترور هستند.»
به گفته سجاد‌پور، دیپلمات‌ها و سیاستمدارانی وجود دارند «که مجاز به صحبت با رسانه‌ها و مقامات غربی هستند و اگر اطلاعی از این فعالیت‌ها داشته باشند، بسیار کم است»، اما وظیفه انکار این فعالیت‌ها را بر عهده دارند.
مقامات آمریکایی مدت‌هاست که می‌گویند ایران برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را در سال ۲۰۰۳، پس از حمله آمریکا به عراق، رها کرده است. مقامات دولت ایران نیز به طور مشابه اصرار دارند که این کشور در پی فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز است.
با این حال، هیچ شکی در مورد برنامه‌ریزی طولانی‌مدت ایران برای تولید یک سلاح وجود ندارد. اسنادی که اسرائیل در سال ۲۰۱۸ از یک انبار در تهران به سرقت برد، تلاش‌های فنی را به تفصیل شرح می‌داد.
مقامات غربی مدت‌هاست که براین نظر هستند که اگر تهران تصمیم به تغییر سیاست خود و دنبال کردن تولید سلاح هسته‌ای بگیرد، تنها چند روز طول می‌کشد تا اورانیوم را به سطح ۹۰ درصد غنی‌سازی برسانند؛ سطحی که معمولاً برای تولید بمب لازم است. ایران قبلاً سوخت کافی را با غنی‌سازی ۶۰ درصد برای ساخت چهار یا پنج سلاح تولید کرده است.
اما غنی‌سازی اورانیوم به درجه تولید بمب برای ساخت یک سلاح هسته‌ای کافی نیست. و سال‌هاست که مقامات آمریکایی می‌گویند که تبدیل این اورانیوم بسیار غنی‌شده به یک کلاهک پیشرفته که بتواند روی یک موشک بالستیک نصب شود، یک سال تا ۱۸ ماه طول می‌کشد. برخی برآوردهای اسرائیلی حتی طولانی‌تر بوده و تا دو سال نیز می‌رسد.
ایرانی‌ها سال‌هاست که می‌دانند این زمان طولانی توسعه یک آسیب‌پذیری بزرگ است. اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که هنوز بازرسی‌های محدودی از تولید سوخت هسته‌ای در ایران انجام می‌دهد، اعلام کند که ایران در حال تولید سوخت درجه بمب — با غنی‌سازی ۹۰ درصد — است، اسرائیل و ایالات متحده در گذشته هشدار داده‌اند که به احتمال زیاد مجبور به اقدام نظامی خواهند شد.
بنابراین بهترین بازدارندگی ایران این خواهد بود که این سوخت را به یک سلاح قابل استفاده تبدیل کند. برای این کار ایران زمان زیادی در اختیار ندارد.
مقامات آمریکایی معتقدند که ایران دانش فنی لازم برای ساخت یک سلاح هسته‌ای به سبک قدیمی‌تر را دارد، سلاحی که می‌تواند بسیار سریع‌تر از طرح‌های پیشرفته‌تری که تهران در گذشته در نظر گرفته است، ساخته شود. (به احتمال زیاد طرح‌های چنین سلاحی را از عبدالقدیر خان، دانشمند هسته‌ای پاکستانی که بیش از یک ربع قرن پیش طرح‌های سانتریفیوژهای هسته‌ای را به ایران فروخت، به دست آورده است.)
چنین سلاحی نمی‌تواند آنقدر کوچک‌سازی شود تا روی یک موشک بالستیک قرار گیرد. همچنین احتمالاً بسیار کمتر از هر طراحی مدرن‌تری قابل اعتماد خواهد بود.
در نتیجه، این سلاح بعید است که یک تهدید تهاجمی فوری باشد. اما چنین سلاح ساده‌ای نوعی دستگاه است که ایران می‌تواند به سرعت آن را بسازد، آزمایش کند و به جهان اعلام کند که به یک قدرت هسته‌ای تبدیل شده است، مقامات آمریکایی گفتند.
اگرچه استفاده از چنین سلاحی علیه اسرائیل دشوار خواهد بود، اما می‌تواند اثر بازدارنده‌ای داشته باشد و کشورهایی که در نظر دارند به ایران حمله کنند را به تردید بیندازد.
نیویورک تایمز / دوشنبه ۳ فوریه ۲۰۲۵
نویسندگان: دیوید ای. سنگر و جولین ای. بارنز
* گزارش نیویورک تایمز اندکی خلاصه شده است.