شوک‌های پیاپی به بازار لپ تاپ و حوزه فناوری ایران حالا ابعاد تازه و ترسناک‌تری به خود گرفته و تنها در ۱۰ روز گذشته هم سرمایه‌گذاران و هم دو برند مهم ایسوس و لنوو ایران را ترک کرده‌اند.
به گزارش اقتصاد24، به این ترتیب بود که روندی که از دی ماه سال جاری با خروج صافولا از ایران آغاز شد و این بار به تحریم ایران از سوی دو برند بزرگ فناوری رسید. محمدرضا فرجی تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه، آن‌طور که از بازار لپ‌تاپ خبر داده است، برند‌هایی مانند ایسوس و لنوو، به دلیل فشار‌های بین‌المللی، ایران را تحریم و ترک کرده‌اند.
پس از تشدید تحریم‌های بین‌المللی و فشار‌های ایالات متحده، و البته همزمان با بازگشت ترامپ به قدرت و کاخ سفید در آمریکا بود که تعدادی از برند‌های بزرگ فناوری فعالیت‌های خود در ایران را محدود یا متوقف کرده‌اند و در این بین شرکت ایسوس دسترسی کاربران ایرانی به وب‌سایت رسمی خود را مسدود کرده است. پیش‌تر نیز شرکت‌هایی مانند IBM، HP و Apple فعالیت‌های خود را در ایران محدود یا به‌طور کامل متوقف کرده بودند.
کما اینکه فرشید فرزانگان، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات، با اشاره به خروج سرمایه‌گذاران خارجی از بازار ایران، این روند را زنگ خطری برای اقتصاد کشور دانسته و اظهار داشته است: «خروج برند‌های خارجی از ایران زنگ خطری برای اقتصاد ماست! آیا این شرکت‌ها خبر‌هایی دارند که ما نداریم؟»
می‌گویند اقتصاد همیشه زودتر می‌شنود و سیاست اگر به اقتصاد نگاه کند زودتر درخواهد یافت که چه در پیش است. اکنون نیز خروج این طور عجیب شرکت‌های بزرگ و تشدید تحریم‌ها شاید نشانه‌هایی دارد که باید به آن توجه کرد.
خروج شرکت‌های بزرگ و پیغامی از اقتصاد به سیاست
ماجرا این است که در ماه‌های اخیر، خروج سرمایه‌گذاران و برند‌های خارجی از ایران به روندی نگران‌کننده تبدیل شد و شاید بتوان گفت آغاز موج جدید خروج سرمایه‌گذاران خارجی، با خروج صافولا از ایران شروع شد. صافولا (به عربی: مجموعة صافولا) یک هولدینگ بین‌المللی تولید مواد غذایی عربستان سعودی است که زیر مجموعه‌هایی در کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا دارد.
شرکت صافولا بهشهر یک شرکت ایرانی-عربستانی بود و در تولید روغن خوراکی نقش بسزایی داشت؛ طوری که شرکت‌هایی مانند لادن، بهار و نسترن وابسته به این گروه بودند. در ۱۵ دی‌ماه سال جاری یعنی کمتر از یک ماه پیش بود که خروج شرکت عربستانی صافولا که بخش بزرگی از بازار روغن ایران را در دست داشت، خبر از آغاز موج جدید سرمایه‌گذاران خارجی داد.
وداع با صافولا؛ بازی سیاست در زمین اقتصاد!
اما در مورد خروج صافولا از ایران، علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران، به تجارت نیوز گفته بود که «واقعیت این است که دلیل خروج صافولا از ایران به طور رسمی اعلام نشده، اما تنها دلیل قابل حدس این است که با توجه به قطعی شدن بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، ممکن است عربستان تصمیم داشته باشد سطح روابط خود با ایران را کاهش دهد چراکه به نظر نمی‌رسد دلیل دیگری در میان باشد.»اما پس از صافولا، این بار مالک اماراتی هایپراستار تصمیم به خروج از ایران گرفت و همچنین زمزمه‌هایی از خروج سرمایه‌گذار خارجی دیجی‌کالا شنیده شد.
مالک اماراتی هایپراستار هم رفت
هایپر استار فروشگاهی زنجیره‌ای در ایران است که شعبه‌هایی در شهر‌های تهران، ارومیه، شیراز، اصفهان، یزد، قزوین، اهواز، کرج، قم، مشهد، سیرجان و بندرعباس دارد. نخستین شعبهٔ این فروشگاه در سال ۱۳۸۸ در غرب تهران افتتاح شد. از سال ۱۳۹۷ این مجموعه اقدام به همکاری با مجموعه اسنپ‌مارکت از گروه اسنپ در راستای فروش آنلاین کرد و در حال حاضر در ۱۲ شهر ایران علاوه بر سرویس آفلاین و خرید در محل امکان فروش آنلاین نیز برای کاربران ایجاد کرده است.
اولین شعبه هایپر استار نیز در ایران در اتوبان باکری در غرب تهران آغاز به کار کرد. البته، سرمایه گذاران این مجموعه ایرانی نیستند. هایپر استار با شراکت کارفور و یک هلدینگ اماراتی تحت عنوان ماجد الفطیم وارد ایران شد. جالب است بدانید که تأسیس اولین هایپرمارکت جهان به سال ۱۹۵۸ میلادی برمی‌گردد. در حال حاضر، بیش از ۳۰ شعبه از این فروشگاه زنجیره‌ای در شهر‌های مختلف ایران فعالیت می‌کند.
آیا دلایل سیاسی در پشت صحنه خروج سرمایه گذاران است؟
اکنون نیز گفته می‌شود که شورای شهر با واگذاری ملک هایپراستار شعبه باکری واقع در منطقه ۵ تهران به بانک شهر موافقت کرد. بر اساس این مصوبه قرار است تا دو سال دیگر این فروشگاه جای خود را به فروشگاه شهروند بدهد. نکته این جاست که گویا مالک اماراتی هایپراستار بخشی از مالکیت دیجی کالا و اسنپ را نیز دارد و احتمال خروج سرمایه گذاران همه این استارتاپ‌ها نیز حالا شنیده می‌شود.
در واقع این گروه به طور توامان مالک بخش قابل توجهی از سهام اسنپ و همینطور فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپراستار در ایران است. هم چنین به‌نوشتهٔ مجله فوربز، ماجد الفطیم در زمان حیات دومین فرد ثروتمند خاورمیانه بوده است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپر استار در ایران متعلق به این گروه است.
مساله، اما این است که در دوره قبلی ریاست جمهوری ترامپ تحریم‌ها علیه ایران به شدت تشدید شد و اکنون عجیب نیست که بازگشت ترامپ باعث نگرانی سرمایه‌گذاران و برند‌های خارجی شود. کما این که اقتصاد ایران سال‌هاست با مشکلاتی نظیر تحریم‌ها، مشکلات و نوسانات ارزی و محدودیت‌های تجاری دست‌وپنجه نرم می‌کند. اما این روز‌ها برند‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی هم اقدام به ترک بازار ایران کردند. شرایط فعلی کشور به طرز چشمگیری بر جذب سرمایه‌گذار خارجی تأثیر منفی گذاشته است.
دلایل مختلفی برای این اتفاقات وجود دارد که از مهم‌ترین آن می‌توان به سیاست‌های نامناسب ایران با سایر کشورها و نبود دیپلماسی اقتصادی اشاره کرد. این وضعیت موجب شده ریسک سرمایه‌گذاری در ایران افزایش یابد و برند‌ها و سرمایه‌گذاران هم انگیزه‌ای برای حضور در بازار ایران نداشته باشند.
اگر این شرایط ادامه پیدا کند، قطعاً اقتصاد ایران بیش از پیش در انزوا فرو می‌رود. خروج چنین شرکت‌هایی می‌تواند زنگ خطری برای سیاست‌گذاران باشد تا برای اصلاح رویکرد‌های فعلی دست‌به‌کار شوند.
دومینوی خروج به تحریم شرکت‌های فناوری رسید
چنان چه ادامه این روند موج جدید این خروج‌ها، به شرکت‌های بزرگ بازار لپ‌تاپ نظیر ایسوس و لنوو رسیده است و به گزارش اقتصاد ۲۴، محمدرضا فرجی‌تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه، با اشاره به تحریم‌های جدید علیه برند‌های معروف فناوری، گفته است برند‌هایی مانند ایسوس و لنوو، به دلیل فشار‌های بین‌المللی، ایران را تحریم کرده‌اند. او البته می‌گوید این موضوع تازه‌ای نیست و کشور به طور مکرر در زمینه کالا‌های آی تی با چنین مشکلاتی مواجه بوده است.
البته فرجی‌تهرانی در ادامه به تغییرات اخیر در روند واردات این محصولات اشاره کرد و گفته است که: «به دلیل تحریم‌ها، واردکنندگان مجبور شده‌اند از روش‌های غیرمستقیم برای تامین کالا استفاده کنند. این روند ممکن است مشکلاتی در ثبت سفارش و تخصیص ارز به وجود آورد، چراکه با توجه به خرید غیرمستقیم کالا در مبدا تأمین‌کننده سریع‌تر از گذشته کالا را تحویل داده و پذیرای این موضوع نیست که کالا را دپو یا برای واردکنندگان رزرو کند.»مساله با اهمیت در خروج ایسوس و لنوو، اما این است که اگر خروج سرمایه گذاران با استدلال‌هایی همچون عرضه در بورس یا تغییر سرمایه گذار قابل توجیه یا شاید درک بود، این بار این دو کمپانی مهم ایران را تحریم کرده‌اند و این مساله از این جهت نگران کننده است که اصلی‌ترین برند‌های لپ تاپ ارزان قیمت و میان قیمت عملا بازار ایران را رها کرده‌اند.
ایسوس و لنوو، برند‌هایی از لپ تاپ‌های ارزان قیمت بازار ایران که از دست می‌روند
چنان که برای درک اهمیت این دو برند شاید جالب باشد بدانید در هفته اول بهمن ماه سال جاری نیز دو برند ارزان قیمت لپ تاپ از همین دو کمپانی بوده‌اند.اگر لپ تاپی حتی با کمتر از ۲۰ میلیون تومان در هفته نخست بهمن ماه امسال می‌خواستید، لپ تاپ لنوو مدل IdeaPad N ۴۰۲۰ گزینه مناسبی بوده که اس‌اس‌دی این لپ تاپ ۲۵۶ گیگابایت و رم آن ۴ گیگابایت است؛ و باز گزینه دیگر نیز از برند ایسوس می‌توانید لپ تاپ Vivobook E ۴۱۰ KA Celeron N ۴۵۰۰ را تهیه کنید و این مدل نیز برای کار‌های روزمره و کاربردی است، حدود ۱۵ میلیون تومان قیمت دارد. ظرفیت این لپ تاپ ۶۴ گیگابایت و ۵۱۲ گیگابایت حافظه SSD است. ظرفیت رم آن نیز ۴ گیگابایت است.شاید همین مثال به خوبی اهمیت این لپ تاپ‌ها را در بازار ایران نشان دهد.
چرا شرکت‌های بزرگ و مهم بین‌المللی از بازار ایران می‌روند؟
البته باید توجه داشت که شرکت‌های ایسوس و لنوو هم به طور رسمی اعلام نکرده‌اند که تحریم‌های خاصی علیه ایران وضع کرده‌اند. با این حال، هر دو شرکت تحت قوانین و مقررات بین‌المللی کنترل صادرات و تحریم‌ها، از جمله قوانین دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، فعالیت می‌کنند. این قوانین، فعالیت‌های تجاری با برخی کشورها، از جمله ایران را محدود می‌کند.
در همین حال تحریم ایران از سوی این دو برند بزرگ فناوری، واردات کالا‌های این دو شرکت را سخت می‌کند و متاسفانه این همان روندی است که در مورد ال جی، سامسونگ و اپل نیز بازار ایران به آن مبتلا شد و به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، واردات محصولات آن‌ها بسیار سخت شد و احتمال قاچاق بودن کالا‌های آن‌ها به دلیل واردات از طریق مجاری غیررسمی افزایش یافته است. در واقع باید گفت خروج سرمایه‌گذاران خارجی از ایران، روند تجارت برای ایران را بسیار سخت‌تر و عرصه را برای انحصارجویان داخلی باز می‌کند.
به نظر می‌رسد اگر اکنون سیاستمداران کشور هر چه سریع‌تر پالس‌های اقتصاد و تجارت کشور را دریافت نکنند و راهی برای حل بحران نیابند، بازار ایران و به خصوص بازار فناوری کشور به زودی با بحران‌های جدی‌تر و بزرگ تری نیز رو به رو خواهد شد.کما اینکه تجربه دوره پیشین ریاست‌جمهوری ترامپ دستکم به شرکت‌های معتبر بین المللی نشان داده سیاست‌های سخت‌گیرانه او علیه ایران، سرمایه‌گذاران خارجی را از حضور در بازار کشور منصرف کرده است. اکنون با بازگشت او، نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به تشدید تحریم‌ها و افزایش ریسک‌های اقتصادی به‌شدت افزایش یافته است.
این اتفاقات نشان‌دهنده سیگنال نااطمینانی به آینده اقتصادی ایران است. علاوه بر مسائل بین‌المللی، ضعف دیپلماسی اقتصادی و سیاست‌های داخلی نیز بر این روند تأثیرگذار بوده‌اند. نبود برنامه‌ای مشخص برای تعامل با کشور‌های دیگر و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در ایران باعث شده برند‌ها و سرمایه‌گذاران تمایل خود را برای حضور در بازار کشور از دست بدهند. اگر این روند ادامه پیدا کند، اقتصاد ایران بیش از پیش در انزوا فرو می‌رود.
اگر مسئولان به فکر تعامل با دیگر کشورها، از سرگیری مذاکرات با آمریکا و ایجاد زمینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری نباشند، روند خروج آخرین سرمایه‌گذاران خارجی از ایران متوقف نمی‌شود؛ بلکه تا جایی ادامه پیدا می‌کند که تقریباً هیچ سرمایه‌گذار خارجی‌ای در ایران باقی نماند.
حال در این میان عربده کشان خودسر می‌توانند در خیابان تجمع کنند و علیه مذاکره و گفت‌و‌گو فریاد بزنند، اما مساله این جاست، با توجه به روند نگران کننده خروج دو سرمایه گذار اماراتی و عربستانی از ایران و همزمان با آن تحریم دو برند مهم لپ تاپ کشور، حالا دیگر تجارت خارجی و بازار فناوری ایران در خطر جدی است و البته که بحران بزرگ‌تر خطر فروریختن همان دیوار کوتاه سرمایه گذاری خارجی در کشور است که با مشقت تاکنون حفظ شده است.