با سقوط رژیم بشار اسد و قدرت‌گیری یک گروه نزدیک به آنکارا در دمشق، که با افزایش فشار گروه‌های تحت حمایت ترکیه بر گروه‌های مسلح کرد در شمال‌شرق سوریه هم‌زمان و همراه شده، به‌نظر می‌رسد جناح‌های اصلی کرد سوریه برای حفظ دستاوردهای سیاسی که طی ۱۳ سال جنگ به دست آورده‌اند، در تنگنا قرار گرفته‌اند.
کردها، بخشی از یک گروه قومی بدون کشور هستند که میان عراق، ایران، ترکیه، ارمنستان و سوریه پراکنده‌اند. تا پیش از سقوط اسد، آن‌ها از معدود برندگان جنگ سوریه بوده‌اند که نزدیک به یک چهارم از خاک کشور را تحت کنترل دارند و رهبری گروهی مسلح و قدرتمند را بر عهده دارند که یک متحد کلیدی ایالات متحده در مقابله با داعش محسوب می‌شود.
اما توازن قدرت از زمانی که گروه اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام (HTS) این ماه وارد دمشق شد و رئیس‌جمهور بشار اسد را سرنگون کرد، علیه کردها تغییر کرده است. این موضوع را دو تحلیل‌گر و یک دیپلمات ارشد غربی به رویترز گفته‌اند.
این تغییرات بنیادی در سوریه انتظار می‌رود که نفوذ ترکیه را بیشتر کند، آن‌هم درست در زمانی که تغییر در دولت ایالات متحده سوالاتی را درباره مدت حمایت واشنگتن از نیروهای کرد سوریه مطرح کرده است.
برای ترکیه، جناح‌های کرد یک تهدید امنیتی ملی هستند. آنکارا آن‌ها را امتداد حزب کارگران کردستان (PKK) می‌داند، گروهی که از سال ۱۹۸۴ علیه دولت ترکیه شورش کرده و توسط ترکیه، ایالات متحده و دیگر قدرت‌ها به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است.
آرون لوند، یکی از پژوهشگران اندیشکده آمریکایی Century International می‌گوید «گروه‌های کرد سوری با مشکل جدی و عمیقی روبرو شده‌اند». «توازن در سوریه به شکلی اساسی به نفع جناح‌های تحت حمایت ترکیه یا هم‌سو با ترکیه تغییر کرده و به نظر می‌رسد ترکیه مصمم است تا حد ممکن از این موضوع بهره‌برداری کند.»
این تغییر در درگیری‌های تازه برای کنترل شمال‌شرق منعکس شده است؛ جایی که گروه‌های مسلح تحت حمایت ترکیه، موسوم به ارتش ملی سوریه (SNA)، پیشرفت‌های نظامی علیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها داشته‌اند.
فَنَر الکعیت، یکی از مقامات ارشد در اداره منطقه‌ای تحت رهبری کردها، به رویترز گفت که برکناری اسد، که حزب بعث عربی-ملی‌گرای او برای دهه‌ها کردها را سرکوب کرده بود، فرصتی برای متحد کردن دوباره کشور فراهم کرده است.
او گفت که این اداره آماده گفت‌وگو با ترکیه است، اما درگیری در شمال نشان داده که آنکارا «نیت‌های بسیار بدی» دارد.
او افزود: «این قطعاً منطقه را به سمت ... یک درگیری جدید سوق خواهد داد.»
انتظار اردوغان برای قطع حمایت از جنگجویان کرد
رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، روز جمعه اعلام کرد انتظار دارد دولت‌های خارجی پس از برکناری اسد، حمایت از جنگجویان کرد را متوقف کنند، زیرا آنکارا تلاش می‌کند تا یگان‌های مدافع خلق (YPG) را، که نیروی اصلی ائتلاف نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) محسوب می‌شود، منزوی کند.
یک مقام ترکیه‌ای در پاسخ به سوالات رویترز گفت: “ریشه اصلی درگیری، دیدگاه ترکیه نسبت به منطقه نیست؛ بلکه این است که پ‌ک‌ک/YPG یک سازمان تروریستی است.”
این مقام افزود: “عناصر پ‌ک‌ک/YPG باید سلاح‌های خود را زمین بگذارند و سوریه را ترک کنند.”
فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، مظلوم عبدی، در مصاحبه‌ای با رویترز در روز پنجشنبه، برای اولین بار به حضور جنگجویان پ‌ک‌ک در سوریه اذعان کرد. او گفت که این جنگجویان در نبرد با داعش کمک کرده‌اند و در صورت توافق بر سر یک آتش‌بس کامل با ترکیه، به خانه‌هایشان بازخواهند گشت. او هرگونه ارتباط سازمانی با پ‌ک‌ک را رد کرد.
فمینیسم و اسلام‌گرایی
در همین حال، در دمشق، رهبری جدید تمایلات گرمی نسبت به آنکارا نشان می‌دهد و اشاره دارد که قصد دارد تمام سوریه را دوباره تحت کنترل مرکزی درآورد – اقدامی که می‌تواند به چالشی برای تمرکززدایی مورد نظر کردها تبدیل شود.
در حالی که ترکیه از ارتش ملی سوریه (SNA) به طور مستقیم حمایت می‌کند، این کشور همراه با دیگر دولت‌ها، هیئت تحریر الشام (HTS) را به دلیل گذشته القاعده‌ای آن، یک گروه تروریستی می‌داند. با وجود این، باور بر این است که آنکارا نفوذ قابل‌توجهی بر این گروه دارد. یک دیپلمات ارشد غربی گفت: “ترک‌ها به وضوح بیش از هر کس دیگری می‌توانند بر این گروه تأثیر بگذارند.”
احمد الشرع، رهبر HTS، به یک روزنامه ترکیه‌ای گفت که برکناری اسد “نه تنها پیروزی مردم سوریه، بلکه پیروزی مردم ترکیه نیز بود”.
مقام ترکیه‌ای گفت HTS تحت کنترل آنکارا نیست و هرگز هم نبوده است و این گروه را ساختاری توصیف کرد که “ما به دلیل شرایط با آن ارتباط داشتیم”، و افزود بسیاری از کشورهای غربی نیز چنین کاری کرده‌اند.
گروه‌های کرد سوری به رهبری حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و شبه‌نظامیان وابسته YPG پس از آغاز قیام علیه اسد در سال ۲۰۱۱، کنترل بخش عمده‌ای از شمال را به دست گرفتند. آن‌ها مدیریت خود را ایجاد کردند، در حالی که تأکید داشتند هدفشان خودمختاری است نه استقلال.
سیاست‌های آن‌ها، که بر سوسیالیسم و فمینیسم تأکید دارد، به طور اساسی با اسلام‌گرایی HTS تفاوت دارد.
مناطق تحت کنترل آن‌ها در جریان همکاری نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده با SDF در مبارزه با داعش گسترش یافت و مناطق با اکثریت عرب را نیز در بر گرفت.
گروه‌های SNA تحت حمایت ترکیه، حملات خود علیه SDF را در زمان سقوط اسد تشدید کردند و در ۹ دسامبر شهر منبج را به تصرف خود درآوردند.
واشنگتن یک آتش‌بس را میانجی‌گری کرد، اما SDF اعلام کرده است که ترکیه و متحدانش به آن پایبند نبوده‌اند. یک مقام وزارت دفاع ترکیه نیز گفت که هیچ توافقی در این خصوص وجود نداشته است.
حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه و چالش‌های پیش‌رو
حمایت ایالات متحده از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) همواره نقطه تنشی با متحد ناتویی‌اش، ترکیه، بوده است. واشنگتن، SDF را به‌عنوان یک شریک کلیدی در مقابله با داعش می‌بیند؛ گروهی که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، هشدار داده است ممکن است در این دوره برای بازسازی توانایی‌های خود در سوریه تلاش کند. SDF همچنان مسئول نگهداری ده‌ها هزار بازداشتی مرتبط با این گروه شبه‌نظامی است.
یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه، هفته گذشته گفت ترکیه نشانه‌ای از بازگشت داعش در سوریه نمی‌بیند. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، نیز روز جمعه در مذاکرات با همتای آلمانی خود در آنکارا اظهار داشت که باید گزینه‌های دیگری برای مدیریت اردوگاه‌ها و زندان‌هایی که بازداشتی‌ها در آن نگهداری می‌شوند، پیدا شود.
باربارا لیف، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده در امور خاور نزدیک، روز جمعه اعلام کرد که واشنگتن با آنکارا و SDF همکاری می‌کند تا “گذار مدیریت‌شده‌ای” در نقش SDF در آن بخش از کشور ایجاد کند.
دولت جو بایدن اعلام کرده است که نیروهای آمریکایی در سوریه باقی خواهند ماند، اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، ممکن است پس از به دست گرفتن قدرت در ۲۰ ژانویه، آن‌ها را خارج کند.
نامه‌ای به ترامپ
در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، ترامپ تلاش کرد نیروهای آمریکایی را از سوریه خارج کند، اما با فشارهایی از سوی داخل کشور و متحدان ایالات متحده روبرو شد.
در نامه‌ای به تاریخ ۱۷ دسامبر که توسط رویترز بررسی شده است، الهام احمد، یکی از مقامات ارشد کرد سوری، به ترامپ نوشت که ترکیه پیش از آغاز دوره ریاست‌جمهوری او در حال آماده‌سازی برای حمله به شمال شرق سوریه است.
او نوشت: “طرح ترکیه تهدیدی برای نابودی سال‌ها پیشرفت در تأمین ثبات و مبارزه با تروریسم است.” وی افزود: “ما باور داریم که شما توان جلوگیری از این فاجعه را دارید.”
تیم انتقالی ترامپ به درخواست برای اظهار نظر فوری پاسخ نداد.
ترامپ در ۱۶ دسامبر گفت که ترکیه “کلید” اتفاقات در سوریه را در دست خواهد داشت، اما هنوز برنامه‌های خود برای نیروهای آمریکایی مستقر در آنجا را اعلام نکرده است.
جاشوا لاندیس، کارشناس سوریه از دانشگاه اوکلاهما، گفت: “کردها در موقعیتی ناخوشایند قرار دارند. وقتی دمشق قدرت خود را تثبیت کند، به این منطقه روی خواهد آورد. ایالات متحده نمی‌تواند برای همیشه در آنجا باقی بماند.”
بیانیه HTS درباره کردها و تمامیت سوریه
احمد الشرع، رهبر HTS، به بی‌بی‌سی گفت که کردها “بخشی از مردم ما هستند” و “نباید هیچ تقسیم‌بندی در سوریه وجود داشته باشد”. او افزود که تمامی سلاح‌ها باید در دست دولت باشد.
او به یکی از نگرانی‌های اصلی ترکیه – حضور جنگجویان غیرسوری کرد در سوریه – اشاره کرد و گفت: “ما نمی‌پذیریم که سرزمین‌های سوریه تهدیدی برای ترکیه یا دیگر مناطق باشد.”
وی متعهد شد از طریق گفت‌وگو و مذاکره “فرمولی مسالمت‌آمیز برای حل مسئله” پیدا کند و گفت که معتقد است ارتباطات اولیه‌ای میان کردها در شمال شرق سوریه یا سازمان SDF برقرار شده است.
فَنَر الکعیت، مقام کرد، گفت که دولت منطقه‌ای او خواهان “یک سوریه دموکراتیک، یک سوریه غیرمتمرکز، یک سوریه که نماینده تمام سوری‌ها از تمام فرقه‌ها، ادیان و قومیت‌ها باشد” است و این موارد را خطوط قرمز توصیف کرد. او افزود که SDF می‌تواند “هسته‌ای از ارتش آینده سوریه” باشد.
مظلوم عبدی، فرمانده SDF، در مصاحبه‌ای با رویترز تأیید کرد که ارتباطاتی با HTS برای جلوگیری از درگیری میان نیروهایشان برقرار شده است، اما گفت آنکارا تلاش خواهد کرد میان دمشق و دولت تحت رهبری کردها شکاف ایجاد کند.
با این حال، او گفت که حمایت قوی از سوی طرف‌های بین‌المللی، از جمله ائتلاف به رهبری ایالات متحده، برای پیوستن نیروهای دموکراتیک سوریه به “مرحله جدید سیاسی” در دمشق وجود دارد و آن را “فرصتی بزرگ” توصیف کرد.
او افزود: “ما در حال آماده‌سازی هستیم که پس از آتش‌بس کامل میان ما و ترکیه و جناح‌های وابسته، به این مرحله بپیوندیم.”
خبرگزاری رویترز
اورهان کارامان، تام پری و توان گومروکچو