سال ۲۰۲۵ برای نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، و دشمن دیرینه کشورش، ایران، سالی سرنوشت‌ساز خواهد بود.
این رهبر باسابقه اسرائیلی در مسیر تقویت اهداف راهبردی خود قرار دارد: تشدید کنترل نظامی بر غزه، جلوگیری از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران، و بهره‌گیری از فروپاشی متحدان تهران – حماس فلسطینی، حزب‌الله لبنان، و کنار رفتن بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه.
با سقوط اسد در سوریه، حذف رهبران اصلی حماس و حزب‌الله، و نابودی ساختار نظامی آنها، مجموعه‌ای از پیروزی‌های بزرگ را برای نتانیاهو رقم زده است.
بدون رژیم اسد، اتحادهایی که تهران طی دهه‌ها پرورش داده بود از هم پاشیده‌اند. با تضعیف نفوذ ایران، اسرائیل به عنوان قدرت غالب در منطقه ظاهر شده است.
نتانیاهو قصد دارد با تمرکز بی‌وقفه بر برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران، این تهدیدهای راهبردی علیه اسرائیل را خنثی کند و از بین ببرد.
به گفته ناظران خاورمیانه، ایران با یک انتخاب دشوار روبروست: ادامه برنامه غنی‌سازی هسته‌ای یا کاهش فعالیت‌های اتمی و پذیرش مذاکرات.
جوست آر. هیلترمن، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: «ایران در برابر حمله اسرائیل، به‌ویژه به مراکز هسته‌ای‌اش، بسیار آسیب‌پذیر است».
غسان الخطیب، تحلیلگر فلسطینی، با اشاره به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، می‌گوید «من تعجب نخواهم کرد اگر اسرائیل چنین کاری انجام دهد، اما این به معنی پایان ایران نیست.» «اگر ایرانی‌ها کوتاه نیایند، ترامپ و نتانیاهو ممکن است حمله کنند، زیرا اکنون هیچ‌چیزی مانع آنها نیست».
الخطیب استدلال کرد که رهبری ایران، که در گذشته عملگرایی خود را نشان داده است، ممکن است برای جلوگیری از یک رویارویی نظامی، حاضر به مصالحه شود.
ترامپ که از توافق سال ۲۰۱۵ بین ایران و شش قدرت جهانی برای محدود کردن اهداف هسته‌ای تهران خارج شد، علیرغم درخواست‌هایی برای بازگشت به مذاکرات از سوی منتقدانی که دیپلماسی را سیاستی مؤثرتر در بلندمدت می‌دانند، احتمالاً تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران را تشدید خواهد کرد.
تعریف یک میراث
در میانه آشفتگی‌های ایران و غزه، محاکمه طولانی‌مدت فساد نتانیاهو که در دسامبر از سر گرفته شد، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری میراث او ایفا خواهد کرد. برای اولین بار از زمان آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، نتانیاهو در دادگاه حضور یافت، روندی که اسرائیلی‌ها را به شدت دو دسته کرده است.
به گفته منابع نزدیک به مذاکرات اسرائيل و حماس، با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۲۴، انتظار می‌رود نخست‌وزیر اسرائیل با امضای توافق آتش‌بس با حماس موافقت کند تا جنگ ۱۴ ماهه غزه را متوقف کرده و گروگان‌های اسرائیلی را که در این منطقه نگهداری می‌شوند، آزاد کند،
اما در غیاب طرح پساجنگی از سوی آمریکا برای انتقال قدرت به تشکیلات خودگردان فلسطین (PA)، که نتانیاهو با آن مخالف است، غزه تحت کنترل نظامی اسرائیل باقی خواهد ماند. کشورهای عربی تمایل کمی برای فشار به اسرائیل جهت مصالحه یا وادار کردن تشکیلات خودگردان به بازسازی رهبری خود برای در دست گرفتن کنترل نشان داده‌اند.
الخطیب به رویترز گفت، «اسرائیل برای آینده قابل پیش‌بینی از نظر نظامی در غزه باقی خواهد ماند، زیرا هرگونه عقب‌نشینی خطر سازمان‌دهی مجدد حماس را به همراه دارد. اسرائیل معتقد است تنها راه حفظ دستاوردهای نظامی، ماندن در غزه است».
برای نتانیاهو، چنین نتیجه‌ای یک پیروزی راهبردی محسوب می‌شود و وضعیت موجودی را تثبیت می‌کند که با دیدگاه او همسو است: جلوگیری از تشکیل کشور فلسطین در عین تضمین کنترل بلندمدت اسرائیل بر غزه، کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی - سرزمین‌هایی که در سطح جهان به عنوان بخش‌های اصلی یک کشور آینده فلسطینی شناخته می‌شوند.
جنگ غزه زمانی آغاز شد که شبه‌نظامیان حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل یورش بردند، که به گفته آمار اسرائیلی، منجر به کشته شدن ۱۲۰۰ نفر و اسارت ۲۵۰ نفر شد. اسرائیل در پاسخ، یک حمله هوایی و زمینی علیه غزه آغاز کرد که به گفته مقامات بهداشت محلی، ۴۵۰۰۰ نفر را کشت، ۱.۲ میلیون نفر را آواره کرد و بخش بزرگی از غزه را به ویرانه تبدیل کرد.
در حالی که توافق آتش‌بس به درگیری‌های غزه به صورت فوری پایان می‌دهد، اما به گفته مقامات عرب و غربی، مشکل عمیق‌تر و چندین دهه‌ای فلسطین و اسرائیل را حل نمی‌کند.
در عرصه میدانی، چشم‌انداز تشکیل کشور فلسطین - گزینه‌ای که بارها توسط دولت نتانیاهو رد شده است - بیش از پیش غیرقابل دسترس شده و رهبران شهرک‌نشینان اسرائیلی امیدوارند ترامپ دیدگاه‌هایشان را به طور کامل تایید کند.
افزایش خشونت شهرک‌نشینان و اعتماد به نفس فزاینده آنها – مانند بیلبوردهایی که در برخی مناطق کرانه باختری با پیام‌هایی به زبان عربی همچون «هیچ آینده‌ای در فلسطین وجود ندارد» نصب شده‌اند – بیانگر فشار رو به افزایش بر فلسطینیان است.
هیلترمن از گروه بحران می‌گوید حتی اگر دولت ترامپ برای پایان دادن به این مناقشه تلاش کند، «هر راه‌حلی مطابق شرایط اسرائیل خواهد بود».
او افزود: «تشکیل کشور فلسطین به پایان رسیده است، اما فلسطینی‌ها هنوز آنجا هستند.»
در دوره قبلی ریاست‌جمهوری ترامپ، نتانیاهو چندین پیروزی دیپلماتیک به دست آورد، از جمله «معامله قرن»، یک طرح صلح که در سال ۲۰۲۰ توسط ترامپ برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین پیشنهاد شد.
این طرح، در صورت اجرا، تغییر چشم‌گیری در سیاست ایالات متحده و توافقات بین‌المللی خواهد بود، زیرا به طور علنی با اسرائیل همسو می‌شود و به شکلی اساسی از چارچوب «زمین در برابر صلح» که در گذشته راهنمای مذاکرات بوده، فاصله می‌گیرد.
این طرح به اسرائیل اجازه می‌دهد بخش‌های وسیعی از اراضی اشغال‌شده در کرانه باختری، از جمله شهرک‌های اسرائیلی و دره اردن را ضمیمه کند. همچنین بیت‌المقدس را به عنوان «پایتخت تقسیم‌ناپذیر اسرائیل» به رسمیت می‌شناسد – که عملاً ادعاهای فلسطینیان بر بیت‌المقدس شرقی به عنوان پایتخت کشور آینده‌شان را رد می‌کند، موضوعی که یکی از اهداف مرکزی آنها و مطابق با قطعنامه‌های سازمان ملل است.
سوریه در یک مقطع حساس
در آن سوی مرز اسرائیل، سوریه پس از برکناری اسد توسط نیروهای شورشی هیئت تحریر الشام (HTS) به رهبری احمد الشرع، معروف به ابو محمد الجولانی، در یک مقطع بحرانی قرار دارد.
اکنون الجولانی با وظیفه عظیم تثبیت کنترل بر سوریه‌ای تکه‌تکه شده مواجه است، جایی که نیروی نظامی و پلیس آن سقوط کرده‌اند. HTS باید از ابتدا شروع کرده، مرزها را امن کند و ثبات داخلی را در برابر تهدیداتی از سوی جهادی‌ها، بقایای رژیم اسد و سایر دشمنان حفظ کند.
بزرگ‌ترین نگرانی میان سوری‌ها و ناظران این است که آیا HTS، که زمانی با القاعده ارتباط داشت اما اکنون برای کسب مشروعیت خود را به عنوان یک نیروی ملی‌گرای سوری معرفی می‌کند، به ایدئولوژی اسلام‌گرای سخت‌گیرانه بازخواهد گشت یا خیر.
توانایی – یا ناتوانی – این گروه در مدیریت این تعادل، آینده سوریه را شکل خواهد داد؛ کشوری که خانه جوامع متنوعی از اهل سنت، شیعیان، علوی‌ها، کردها، دروزی‌ها و مسیحیان است.
هیلترمن می‌گوید: «اگر آنها در این (ملی‌گرایی سوری) موفق شوند، برای سوریه امید وجود دارد، اما اگر به منطقه امن خود که ایدئولوژی اسلام‌گرای قوی‌ای دارد بازگردند، سوریه دچار تفرقه خواهد شد.»
او افزود: «در آن صورت ممکن است شاهد هرج‌ومرج و یک سوریه ضعیف برای مدت طولانی باشیم، درست مانند آنچه در لیبی و عراق دیدیم.»
سامیا نخوول / رویترز
جمعه، ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴