آنا رایسکایا / رادیو فردا
مأموران اطلاعاتی روسیه که در قتل مخالفان کرملین نیز نقش دارند، به‌تازگی اغلب تحت پوشش خبرنگار و فعال حقوق بشر مخالف کرملین عمل می‌کنند.
در تازه‌ترین مورد، یک «خبرنگار» بلغاری در این کشور بازداشت شده و در حال محاکمه است که گفته می‌شود عضو گروهی بوده که قصد ربودن و قتل یک روزنامه‌نگار تحقیقی سرشناس روسیه را در لندن داشتند.
رومن دوبروخوتوف، روزنامه‌نگار هدف سوءقصد، مؤسس و سردبیر نشریهٔ «اینسایدر» است که با همکاری گروه تحقیقی «بلینگ‌کت»، هویت شمار قابل‌توجهی از جاسوسان روسیه را برملا کرده است.
به‌گفتهٔ او، مأموران اطلاعاتی روسی متوجه شده‌اند که می‌توانند در پوشش یک خبرنگار یا یک فعال مدنیِ مخالف کرملین به‌راحتی در میان اپوزیسیون روسیه در خارج از کشور رسوخ کنند و در عین حال از چشم سازمان‌های ضدجاسوسی غربی دور بمانند.
«خبرنگاران» به‌جای «دیپلمات‌ها»
از تحقیقات خبرنگاران چنین برمی‌آید که سازمان‌های اطلاعاتی روسیه موفق شده‌اند شبکهٔ خود را در کشورهای غربی که در پی اخراج صدها دیپلمات روسی منحل شده بود، احیا کنند.
برخی از این گزارش‌ها می‌گویند از ۶۰۰ نفر کارکنان اخراجی سفارتخانه‌های روسیه در کشورهای غربی، حدود ۴۰۰ نفر مأمور اف‌اس‌ب (سازمان امنیت روسیه)، گرو (ادارهٔ اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح روسیه) یا اس‌ور (سرویس اطلاعات خارجی روسیه) بوده‌اند.
به گزارش نشریهٔ روسی «خولود»، با گذشت دو سال از اخراج دیپلمات‌های روسی در پی تهاجم نظامی روسیه علیه اوکراین، شبکهٔ جاسوسی روسیه در غرب همان اهداف پیشین را دنبال می‌کند: کشف اطلاعات محرمانه، تفرقه‌اندازی میان متحدان در ناتو، تحریک نارضایتی‌های عمومی از ادامهٔ حمایت غرب از اوکراین و مبارزه با مخالفان کرملین.
اما شیوه‌های مأموران اطلاعاتی روسی متنوع‌تر و پیچیده‌تر شده و مقابله با آن‌ها نیز دشوارتر شده است.
آندره سولداتوف، صاحب‌نظر در زمینهٔ سازمان‌های اطلاعاتی روسیه، به «خولود» گفته است که جاسوسان روسیه پس از شکست «ارتش دیپلماتیک»، یک «ارتش نیابتی» تشکیل داده‌اند که عبارت‌اند از:
• شهروندان روس مقیم کشورهای غربی، به‌ویژه کسانی که بستگان‌شان در روسیه تحت فشار قرار گرفته‌اند؛
• شهروندان خارجی که به دلایل مالی، عقیدتی یا نظایر این‌ها به همکاری با جاسوسان روس ترغیب شده‌اند؛
• مجرمانی که عمدتاً در ازای دریافت پول، سفارش‌های کرملین را اجرا می‌کنند.
به‌گفتهٔ این کارشناس، این روش از یک سو به مأموران اطلاعاتی روسیه اجازه می‌دهد در امان بمانند و مسکو دست داشتن در عملیات‌های خرابکارانه را انکار کند، اما از سوی دیگر، «ارتش نیابتی» تحت کنترل کامل نیست و بسیاری از اقداماتی که در مسکو برنامه‌ریزی شده، شکست خورده است.
به همین دلیل، به‌گفتهٔ سولداتوف، مأموران اطلاعاتی روسیه ناچار شده‌اند مجدداً به غرب اعزام شوند، اما با «شمایلی جدید»؛ آن‌ها اغلب خود را به‌عنوان مخالف کرملین معرفی می‌کنند.
«فعال مدنی»، «مستندساز» و «خبرنگار»
نشریهٔ تحقیقی «اینسایدر» از مدت‌ها پیش فعالیت واحد شمارهٔ ۲۹۱۵۵ ادارهٔ اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح روسیه را دنبال می‌کند و نقش مأموران این سازمان در انفجارهایی را که در تأسیسات نظامی در کشورهای مختلف اروپا رخ داد و همچنین در سوءقصد با عامل اعصاب «نوویچوک» به سرگئی اسکریپال، جاسوس پیشین روسیه در بریتانیا، افشا کرده است.
به گزارش «اینسایدر»، ایوان ژیخاریف ۳۷ ساله فارغ‌التحصیل «مدرسهٔ حقوق بشر» است که پیش از جنگ روسیه علیه اوکراین در مرکز آندری ساخاروف در مسکو دایر بود. به‌گفتهٔ فعالان این مرکز، ژیخاریف به‌ویژه در فعالیت‌هایی که برای حمایت از زندانی‌های سیاسی انجام می‌شد، «فعال‌ترین داوطلب» بود.
از تحقیقات خبرنگاران چنین برمی‌آید که ژیخاریف با معرفی‌نامهٔ «تحسین‌برانگیز» مرکز ساخاروف، در برخی برنامه‌های اپوزیسیون روسیه در خارج از کشور شرکت کرد، ازجمله در «همایش روسیهٔ آزاد» که زیر نظر گری کاسپاروف، قهرمان پیشین شطرنج و یکی از چهره‌های سرشناس مخالف کرملین، برگزار شد و همچنین در «همایش کمپ‌کمپ» که بیش از ۲۰۰ خبرنگار و فعال مدنی از ۱۵ کشور اروپای شرقی و آسیای میانه را گرد هم آورده بود.
«اینسایدر» متوجه شده است که تاریخ حضور ژیخاریف در اروپا با وقوع چند عملیات خرابکارانهٔ منتسب به روسیه مصادف بود. به همین دلیل، به باور خبرنگاران، نقش این جاسوس روسیه فراتر از خبرچینی دربارهٔ مخالفان کرملین بوده است.
یکی دیگر از اعضای واحد ۲۹۱۵۵، ماکسیم رودیونوف است که در پوشش «مستندساز» به‌دفعات به کشورهای غربی سفر کرد.
به گزارش «اینسایدر»، او برای اثبات «فعالیت هنری»، در تولید یک تیزر مرتبط با اتورالی از روسیه به مغولستان نقش داشت. خبرنگاران «اینسایدر» معتقدند ادارهٔ اطلاعات ارتش روسیه با برگزاری این رالی، شرایط لجستیک برای عملیات خود در منطقه را هموار کرده است.
اما از نظر خبرنگاران «اینسایدر»، کنستانتین مدودف «جالب‌ترین» عضو واحد ۲۹۱۵۵ بوده است چراکه تنها مأمور اطلاعاتی روسیه است که با نام واقعی خود مشغول فعالیت جاسوسی بود.
او به‌عنوان خبرنگار روزنامهٔ «تریبونا» (که اکنون منحل شده)، حتی با سفیر اندونزی در مسکو مصاحبه کرد. او همچنین گزارش‌های متعددی از اسلوونی منتشر کرد. پس از لو رفتن فعالیت خانوادهٔ دولتزف در اسلوونی، خبرنگاران احتمال می‌دهند که مدودف در پوشش خبرنگار رابط این خانواده با مسکو بوده است.
«لودویگ گیش» و «ماریا روزا مایر مونوس» در بهار گذشته در اسلوونی بازداشت شدند و معلوم شد که «لودویگ» در واقع آرتیوم ویکتورویچ دولتزف، افسر ارشد سازمان اطلاعات خارجی روسیه، است.
«ماریا» هم که نام واقعی‌اش آنا والریونا دولتزووا است، در همین سازمان جاسوسی رتبه‌ای حتی بالاتر از همسر خود دارد. در تابستان گذشته که این زوج در چارچوب مبادلهٔ زندانیان بین روسیه و آمریکا به مسکو بازگشتند، ولادیمیر پوتین با گل به استقبال آن‌ها رفت.
در میان این گروه همچنین پابلو گونزالس (پاول روبتزوف) بود که از او به‌عنوان «موفق‌ترین جاسوس روسی» یاد می‌شود چراکه ظاهراً در تمام سال‌های «فعالیت خبرنگاری»اش، هیچ‌کس متوجه نشده بود که او روایت‌ها و دیدگاه‌های کرملین را ترویج و از اپوزیسیون روسیه برای مسکو جاسوسی می‌کند.
بازداشت او حتی اعتراض بسیاری از مدافعان حقوق بشر ازجمله سازمان عفو بین‌الملل و گزارشگران بدون مرز را هم در پی داشت.
سوءقصد به رومن دوبروخوتوف
به‌تازگی مشخص شده است شماری از شهروندان بلغارستان که برای روسیه جاسوسی می‌کردند و اکنون تحت محاکمه هستند، ازجمله در حال آماده کردن طرح ربودن و قتل رومن دوبروخوتوف، سردبیر «اینسایدر»، بودند.
ظاهراً قرار بود طی عملیاتی با اسم رمز «قایق ماهیگیری»، دوبروخوتوف در سواحل انگلیس کشته شود. یکی از اعضای این گروه که موظف شده بود با دوبروخوتوف روابط نزدیک برقرار کند، کارت مطبوعاتی جعلی شبکه‌های تلویزیونی «دیسکاوری» و «نشنال جئوگرافیک» را داشت.
دوبروخوتوف در مصاحبه با نشریهٔ «توچکا» گفته است که «خبرنگاری پوشش رایج جاسوسان روسی شده است» و وظیفهٔ اکثر خبرنگاران جعلی نزدیک شدن به افراد مورد نظر کرملین و جمع‌آوری اطلاعات دربارهٔ آن‌ها است تا از این اطلاعات برای باج‌گیری، حملات سایبری و مواردی دیگر از این قبیل استفاده شود.
به‌گفتهٔ این روزنامه‌نگار، سازمان‌های ضدجاسوسی غربی مأموران روسی را که اغلب فارغ‌التحصیل یک مؤسسهٔ نظامی هستند، از قبل می‌شناسند و زیر نظر دارند، اما نمی‌توانند در میان «هزاران فعال مدنی و خبرنگار که به‌دلیل مخالفت با کرملین ناچار شده‌اند به کشورهای غربی پناه ببرند»، افرادی را شناسایی کنند که تحت پوشش خبرنگار و فعال مدنی در اصل مأمور کرملین هستند.