امتداد-محمد جعفری: با سقوط دولت بشار اسد در سوریه و استقرار نیروهای مخالف مسلح او در دمشق، گمانه‌زنی‌ها و ابراز نگرانی‌هایی در خصوص گرایش ایدئولوژیک هریک از این گروه‌ها و تاثیر آن بر آینده سوریه در محافل رسانه‌ای و بین‌المللی و همچنین در بخشی از افکار عمومی سوری مطرح شده است.
در همین رابطه، یاسر قزوینی حائری، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران و پژوهشگر ارشد جریان‌های افراطی در گفتگویی با امتداد، ضمن تشریح انواع سوگیری‌ها ایدئولوژیک در میان گروه‌های مسلح کنونی مستقر در سوریه، اظهار داشت: در حال حاضر در شمال سوریه، دو گروه عمده حضور دارند. یکی، گروه ارتش ملی یا جیش‌الوطنی که در واقع باقی‌مانده ارتش آزاد هستند و دیگری، تحریرالشام و متحدان این گروه. البته، تحریرالشام در حال حاضر از دیگر گروه‌ها، قدرتمندتر بوده و دست بالا را در سوریه دارد.
وی افزود: هرچند که در شمال ادلب تا پیش از این، دو دولت متفاوت داشت. یکی دولت موقت بود که در مناطق تحت سیطره ترکیه و زیر نظر ارتش آزاد به فعالیت می‌پرداخت و دیگری در ادلب و اطراف آن، تحت عنوان دولت نجات به فعالیت ادامه داده و زیر چتر تحریرالشام عمل می‌کرد. در این بین، بدون تردید، دست بالا در اختیار گروه دوم قرار گرفته است. همین حالا نیز، کاریزمای جولانی در سوریه بی‌بدیل بوده و هیچ فرد دیگری نمی‌تواند در کنار او، این کاریزما را داشته باشد.
این استاد دانشگاه تهران، تصریح کرد: در کنار تحریرالشام، گروه احرارالشام، گروه قدرتمندی بوده و در میان گروه‌های نزدیک‌تر به ترکیه در مناطق شاخه زیتون یا سپر فرات، گروه‌های جبهه الشامیه و فیلق‌الشام از دسته گروه‌های قدرتمند بوده و در آینده سوریه ایفای نقش خواهند کرد. هرچند که این گروه‌ها به ویژه گروه‌های نزدیک به ترکیه به مانند قوه‌المشترکه که امکانات بیشتری از آنکارا می‌گیرند، درگیر شمال و شمال شرق سوریه بوده و همچنان در حال مبارزه با نیروهای کرد - نیروهای سوریه دموکراتیک یا کردهای اوجالانی نزدیک به پ.ک.ک - در این منطقه هستند. در نهایت تنها، نیروهای تحریرالشام در دمشق مستقر شده‌اند.
حائری، همچنین، اشاره‌ای هم به وزن القاعده در میان گروه‌های مسلح مخالف اسد داشته و خاطرنشان کرد: در میان گروه‌های مسلح در سوریه، گروه القاعده از قدرت چندانی در این کشور برخوردار نبوده و در واقع؛ گروه کوچک حراس‌الدین، شاخه القاعده در سوریه شمرده می‌شد که آن هم اکنون، وزنی در موازنه قدرت کنونی در داخل سوریه ندارد. در این بین، البته برخی گروه‌های خارجی، نزدیک به تفکر القاعده به مانند انصارالاسلام- که عمدتا کُرد هستند -، ازبک‌ها و یا حتی ایرانیان - با نام حرکت مهاجرین اهل سنت ایران در ادلب - و نیز، حزب اسلامی ترکستان شرقی که اویغور به شمار می‌آیند، فعالیت می‌کنند.
این پژوهشگر ارشد مسائل گروه‌های افراطی در ادامه، اشاره‌ای هم به چرایی موضع‌گیری تحریرالشام علیه تهران داشته و یادآور شد: ایران تا همین چند روز قبل به تحریرالشام، عنوان تروریست را اطلاق کرده و به عنوان یک کشور بیگانه از حاکم مقابل این گروه حمایت می‌کرد. به هر حال، این گروه هم می‌گوید که شما از حاکم ظالم ستمکار سوریه حمایت کردید و طبیعی است که شاهد چنین واکنشی از سوی جولانی علیه ایران باشیم.
حائری، همچنین نقش گروه داعش را در سوریه کم‌رنگ توصیف کرده و بیان داشت: داعش نیز با وجود تضعیف قابل توجه به صورت پراکنده، بیشتر در بیایان‌های شرق سوریه-حمص، تدمر، اطراف دیرالزور، حسکه و رقه مستقر بوده و تحرکاتی را علیه نیروهای سوریه دموکراتیک در دستور کار خود قرار داده است.
این استاد دانشگاه تهران، نقش اخوان‌المسلمین را در وابستگی ایدئولوژیک گروه‌های مسلح مستقر در سوریه، برجسته ارزیابی و تاکید داشت: اخیرا، محمد البشیر، نخست وزیر جدید که الجولانی به تازگی معرفی کرده، سخنان خود را به تجربه حسن البنا ارجاع داد که از نظر ریشه‌های اخوانی این موضع، مهم به نظر می‌رسد. به هر حال، طیفی از گروه‌های مستقر در سوریه، نزدیکی‌های فکری به اخوان‌المسلمین دارند.
وی افزود: اخوان در این جریان‌ها به تناسب، جریان دارد. تنها گروهی که در میان گروه‌های اسلامگرای فعال در سوریه با اخوان‌المسلمین ضدیت دارد، داعش بوده و حتی این جریان را اخوان‌المرتدین می‌نامد! اخوان‌المسلمین به گونه‌ای، آبشخور فکری بسیاری از گروه‌های سوری، حتی القاعده است. در این میان، گروه‌هایی نظیر احرارالشام، بیشترین نزدیکی را به اخوان دارند که اکنون در کنار جولانی و گروه تحریرالشام در حال فعالیت هستند.
حائری در ادامه در پاسخ به این سوال که جایگاه ترکیه در تحولات کنونی سوریه چه میزان تاثیرگذار یا تعیین کننده بوده، خاطرنشان کرد: در میان بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای نیز، اردوغان را باید صاحب نقش مهمی در آینده سوریه بدانیم. عمق استراتژیک گروه‌های مسلح مستقر در شمال سوریه، ترکیه است. در حال حاضر، اینکه چه اتفاقی با توجه به رفتار ملایم‌تر گروه‌های مخالف اسد با کردها برای این جمعیت در سوریه خواهد افتاد، محل سئوال است.
وی افزود: با این همه، بدیهی است که عمق استراتژیک ترکیه در سوریه عمیق شده و نفوذ بیشتری در آینده این کشور خواهد داشت.
این استاد دانشگاه، همچنین در پایان با اشاره به بایسته‌های رفتار تهران در رابطه با ساکنین جدید کاخ ریاست جمهوری در دمشق، تاکید کرد: ایران نیز می‌تواند وضعیت جدید سوریه را پذیرفته و با آن تعامل کند. اگر شما رویکرد تعاملی پیدا کنید، حتما فضایی باز پیش روی خود داشته و می‌توانید یک تهدید را به فرصت بدل کنید. البته برخی درباره موضع جولانی در مسجد اموی علیه تهران، ارجاعاتی می‌دهند که اتفاقا این عکس‌العمل کاملا طبیعی بوده است.