ایران روز جمعه تخلیه فرماندهان و نیروهای نظامی خود از سوریه را آغاز کرد. مقام‌های منطقه‌ای و سه مقام ایرانی به نیویورک‌تایمز گفتند، این اقدام نشان‌دهنده ناتوانی ایران در کمک به حفظ قدرت بشار اسد در مواجهه با حمله مجدد شورشیان است.
به گفته این مقامات، در میان افرادی که به عراق و لبنان همسایه منتقل شده‌اند، فرماندهان ارشد نیروی قدس، شاخه خارجی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیز حضور دارند.
این اقدام نقطه عطفی چشمگیر برای اسد، که دولت او در طول جنگ داخلی ۱۳ ساله سوریه از حمایت ایران برخوردار بوده است، و همچنین برای ایران به شمار می‌آید. ایران از سوریه به عنوان مسیر کلیدی برای تأمین تسلیحات حزب‌الله در لبنان استفاده کرده است.
بر اساس گفته مقامات ایرانی، که دو نفر از آنان عضو سپاه هستند، و مقامات منطقه‌ای، علاوه بر نیروهای سپاه پاسداران، برخی از اعضای کادر دیپلماتیک ایران، خانواده‌های آنان و همچنین شهروندان غیرنظامی ایرانی در حال تخلیه هستند. به گفته این مقامات، ایرانیان صبح جمعه تخلیه سوریه را آغاز کردند. این افراد برای بحث در مورد این موضوع حساس به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.
دستور تخلیه در سفارت ایران در دمشق و پایگاه‌های سپاه پاسداران صادر شده است. به گفته مقامات ایرانی و منطقه‌ای، دست‌کم بخشی از کارکنان سفارت از سوریه خارج شده‌اند.
برخی از افراد با پرواز به تهران، پایتخت ایران، منتقل می‌شوند و برخی دیگر از طریق مسیرهای زمینی به لبنان، عراق و بندر لاذقیه سوریه عزیمت می‌کنند.
مهدی رحمتی، تحلیل‌گر برجسته ایرانی که به مقامات جمهوری اسلامی در زمینه استراتژی منطقه‌ای مشاوره می‌دهد، در یک مصاحبه تلفنی گفت: “ایران تخلیه نیروها و پرسنل نظامی خود را آغاز کرده است زیرا نمی‌توانیم به عنوان یک نیروی مشاور و پشتیبان عمل کنیم، اگر ارتش سوریه خود نخواهد بجنگد.”
او اضافه کرد: “واقعیت این است که ایران متوجه شده که در حال حاضر نمی‌تواند وضعیت سوریه را با هیچ عملیات نظامی مدیریت کند و این گزینه دیگر مطرح نیست.”
ایران در کنار روسیه قدرتمندترین حامی دولت سوریه بوده و مشاوران و فرماندهان خود را به پایگاه‌ها و خطوط مقدم فرستاده و از شبه‌نظامیان حمایت کرده است.
ایران همچنین ده‌ها هزار نیروی داوطلب، از جمله ایرانی‌ها، افغان‌ها و شیعیان پاکستانی، را برای دفاع از دولت سوریه و بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل مخالفان رژیم اسد در اوج جنگ داخلی سوریه اعزام کرده بود. به گفته مقامات ایرانی، برخی از نیروهای ایران، از جمله تیپ فاطمیون افغان، در پایگاه‌های نظامی تحت کنترل ایران در سوریه باقی مانده بودند. روز جمعه، این نیروها نیز به دمشق و لاذقیه، که پایگاهی مستحکم برای دولت اسد است، منتقل شدند. یک ویدئو که در اکانت‌های وابسته به سپاه پاسداران منتشر شده است، نشان می‌دهد که نیروهای فاطمیون با لباس نظامی در حرم حضرت زینب در نزدیکی دمشق پناه گرفته‌اند.
حمله غافلگیرکننده ائتلاف مخالفان رژیم اسد، چشم‌انداز جنگ داخلی را که اسد آن را به حالت توقف رسانده بود، به طور چشمگیری تغییر داده و کنترل ایران بر برخی از مناطق سوریه را تضعیف کرده است. در کمتر از یک هفته، مخالفان توانسته‌اند شهرهای مهمی مانند حلب و حما را تصرف کنند، مناطق وسیعی در چهار استان را به کنترل خود درآورند و به سوی پایتخت سوریه، دمشق، پیشروی کنند.
مقامات ایرانی گفتند که دو ژنرال ارشد نیروی قدس، که برای مشاوره به ارتش سوریه مستقر شده بودند، پس از آنکه گروه‌های مختلف شورشی شهرهای حمص و دیرالزور را تصرف کردند، روز جمعه به عراق گریختند.
احمد نادری، یکی از نمایندگان مجلس ایران، روز جمعه در یک پست در شبکه‌های اجتماعی نوشت: “سوریه در آستانه فروپاشی قرار دارد و ما به آرامی نظاره‌گر هستیم.”
او افزود که اگر دمشق سقوط کند، ایران نیز نفوذ خود را در عراق و لبنان از دست خواهد داد و گفت: “من دلیل این بی‌عملی را نمی‌فهمم، اما هرچه که باشد، برای کشور ما خوب نیست.”
حمله مخالفان سوری در زمانی رخ داد که سه حامی مهم سوریه - روسیه، ایران و حزب‌الله - در شرایط نسبی ضعف قرار داشتند. توانایی ایران برای کمک به دلیل درگیری‌هایش با اسرائیل محدود شده است؛ ارتش روسیه به دلیل تهاجمش به اوکراین تحلیل رفته؛ و حزب‌الله، که پیش‌تر برای کمک به دولت اسد در مبارزه با مخالفان نیرو فرستاده بود، اکنون به شدت در جنگ خود با اسرائیل آسیب دیده است.
تصرف مناطق بیشتر توسط نیروهای شورشی، که رهبری آنها را گروه اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام بر عهده دارد، ممکن است توانایی ایران برای تأمین تسلیحات یا مشاوران برای رژیم اسد یا حزب‌الله را نیز تهدید کند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این هفته به دمشق سفر کرده و با اسد دیدار کرده و حمایت کامل ایران را اعلام کرده بود.
اما او روز جمعه در بغداد اظهاراتی مبهم‌تر بیان کرد. وی در مصاحبه‌ای با تلویزیون عراق گفت: “ما پیشگو نیستیم. هر چه اراده خدا باشد، همان رخ خواهد داد، اما مقاومت وظیفه خود را انجام خواهد داد.”
فرناز فصیحی و رونن برگمن
روزنامه نیویورک تایمز