گزارش «فاینانشال تایمز»
نویسندگان: فلیشیا شوارتز در واشنگتن و اندرو انگلند در لندن
رئیس‌جمهور منتخب آمریکا می‌خواهد تهران را مجبور به کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای و توقف تأمین مالی نیروهای نیابتی منطقه‌ای کند.
بر اساس گفته‌های افرادی که با روند انتقال دولت در آمریکا آشنا هستند، دولت جدید دونالد ترامپ سیاست «فشار حداکثری» خود را برای «ورشکسته کردن» توانایی ایران در تأمین مالی نیروهای نیابتی منطقه‌ای و توسعه تسلیحات هسته‌ای احیا خواهد کرد.
گروه سیاست خارجی ترامپ قصد دارد از همان ابتدای بازگشت رئیس‌جمهور منتخب به کاخ سفید در ژانویه، تحریم‌ها علیه تهران، از جمله صادرات نفت حیاتی ایران، را تشدید کند.
یکی از کارشناسان امنیت ملی که با روند انتقال ترامپ آشنا است، گفت: «او مصمم است که استراتژی فشار حداکثری برای ورشکسته کردن ایران را در سریع‌ترین زمان ممکن دوباره اجرایی کند.»
این طرح در زمانی که خاورمیانه در آشفتگی به سر می‌برد و حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ موجی از خصومت‌های منطقه‌ای را به دنبال آورده و جنگ پنهانی اسرائیل با ایران را علنی کرده، تغییر قابل توجهی در سیاست خارجی آمریکا خواهد بود.
ترامپ در جریان کارزار انتخاباتی خود اشاره کرد که خواهان توافقی با ایران است. او در ماه سپتامبر گفت: «ما باید توافقی انجام دهیم، زیرا پیامدها غیرقابل‌تحمل هستند. ما باید توافق کنیم.»
افرادی که با تفکرات ترامپ آشنا هستند، اظهار داشتند که تاکتیک فشار حداکثری برای وادار کردن ایران به مذاکره با آمریکا به کار گرفته خواهد شد – هرچند کارشناسان معتقدند این اقدام با احتمال موفقیت پایینی همراه است.
رئیس‌جمهور منتخب در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، پس از خروج از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که ایران با قدرت‌های جهانی امضا کرده بود، کمپینی از فشار حداکثری را آغاز کرد و صدها تحریم علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد.
در پاسخ، تهران فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش داد و اورانیوم را تا نزدیک به سطح تسلیحاتی غنی‌سازی کرد.
تحریم‌ها در دوران دولت بایدن همچنان باقی ماند، اما تحلیلگران می‌گویند این دولت در اجرای سخت‌گیرانه آنها کمتر جدیت به خرج داد، زیرا تلاش داشت توافق هسته‌ای با ایران را احیا کند و بحران را کاهش دهد.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، صادرات نفت خام ایران طی چهار سال گذشته بیش از سه برابر شده است؛ از ۴۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز تا به امروز در سال ۲۰۲۴، که تقریباً تمامی این محموله‌ها به چین ارسال می‌شود.
تیم انتقالی ترامپ در حال تهیه فرمان‌های اجرایی است که او می‌تواند در نخستین روز حضور خود در دفتر بیضی‌شکل برای هدف قرار دادن تهران صادر کند. این شامل تشدید و افزودن تحریم‌های جدید بر صادرات نفت ایران است.
باب مک‌نالی، رئیس شرکت مشاوره‌ای Rapidan Energy و مشاور انرژی سابق دولت جرج بوش، گفت: «اگر آنها با تمام توان پیش بروند... می‌توانند صادرات نفت ایران را دوباره به چند صد هزار بشکه در روز کاهش دهند.»
او افزود: «این منبع اصلی درآمد آنهاست و اقتصادشان در حال حاضر بسیار شکننده‌تر از گذشته است... وضعیت آنها بدتر از دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ خواهد بود، و این وضعیت بسیار ناگوار خواهد بود.»
مشاوران ترامپ از رئیس‌جمهور منتخب خواسته‌اند که سریعاً درباره تهران اقدام کند. یکی از افرادی که با این طرح آشنا است گفت: «رئیس‌جمهور جدید آمریکا به صراحت اعلام خواهد کرد که ما اجرای تحریم‌های ایران را بسیار جدی خواهیم گرفت.»
مایک والتز، مشاور امنیت ملی آینده ترامپ، در دوران عضویتش در مجلس نمایندگان، قانونی را پیش برد که تحریم‌های ثانویه بر خرید نفت خام ایران توسط چین اعمال می‌کند. این لایحه هنوز در سنا تصویب نشده است.
کمپین فشار حداکثری با هدف محروم کردن ایران از درآمدهای لازم برای تقویت ارتش یا تأمین مالی گروه‌های نیابتی در منطقه طراحی شده است، اما در نهایت هدف این است که تهران برای مذاکره درباره یک توافق هسته‌ای جدید و تغییر سیاست‌های منطقه‌ای خود متقاعد شود.
بر اساس گفته‌های افرادی که با روند انتقال آشنا هستند، ایران از گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر منطقه حمایت می‌کند که طی سال گذشته به اسرائیل حمله کرده‌اند. اسرائیل و ایران همچنین حملات موشکی مستقیمی علیه یکدیگر انجام داده‌اند.
یکی از کارشناسان امنیت ملی که با روند انتقال ترامپ آشنا است، گفت: «امیدواریم این اقدام انگیزه‌ای باشد برای اینکه آنها با حسن نیت وارد مذاکرات شوند تا روابط تثبیت شود و حتی روزی به عادی‌سازی روابط بینجامد. اما فکر می‌کنم شرایط ترامپ برای این کار بسیار سخت‌تر از آن چیزی است که ایرانی‌ها آمادگی‌اش را دارند.»
ستاد انتخاباتی ترامپ به درخواست اظهارنظر در این باره فوراً پاسخ نداد.
در میان تیم امنیت ملی ترامپ، افراد ارشد شامل مارکو روبیو، نامزد سمت وزیر امور خارجه، و مایک والتز، مشاور امنیت ملی، حضور دارند که هر دو از رویکرد سخت‌گیرانه علیه ایران حمایت کرده‌اند.
والتز در رویدادی در ماه اکتبر در شورای آتلانتیک گفت: «تنها چهار سال پیش... ارز آنها در حال سقوط بود، و آنها واقعاً در موضع ضعف قرار داشتند... ما باید به آن وضعیت بازگردیم.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این هفته از تیم ترامپ خواست که دوباره فشار حداکثری را امتحان نکند.
او در شبکه اجتماعی X نوشت: «تلاش برای اجرای “فشار حداکثری ۲.۰” تنها به “شکست حداکثری ۲.۰” منجر خواهد شد.» عراقچی به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران در سال‌های پس از خروج ترامپ از توافق اشاره کرد و افزود: «ایده بهتری وجود دارد: “حداکثر عقلانیت” را امتحان کنید – به نفع همه.»
دولت جدید ایران به رهبری رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب مسعود پزشکیان اعلام کرده است که به دنبال تعامل مجدد با غرب در موضوع بن‌بست هسته‌ای با هدف کسب امتیازات تحریمی برای تقویت اقتصاد بحران‌زده کشور است.
عباس عراقچی پس از مذاکراتی که روز پنجشنبه با رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در تهران انجام داد، در شبکه X نوشت: «ایران آماده است بر اساس منافع ملی و حقوق غیرقابل انکار خود مذاکره کند، اما آماده مذاکره تحت فشار و تهدید نیست!»
حتی اگر هر دو طرف آمادگی مذاکره داشته باشند، شانس پیشرفت کم است.
کریم سجادپور، پژوهشگر ارشد در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، می‌گوید: «سؤال اصلی این است که آیا آیت‌الله خامنه‌ای مایل است با مردی که قاسم سلیمانی را کشت، بر سر توافقی هسته‌ای و منطقه‌ای مذاکره کند.»
او افزود: «تصور توافقی هسته‌ای یا منطقه‌ای که برای نخست‌وزیر اسرائیل و رهبر عالی ایران قابل قبول باشد، دشوار است.»
مقامات سابق دولت ترامپ، از جمله رئیس‌جمهور منتخب، پس از آنکه ترامپ در ژانویه ۲۰۲۰ دستور ترور فرمانده ارشد ایرانی، قاسم سلیمانی، را صادر کرد، با تهدیدهای بیشتری از سوی ایران مواجه شده‌اند.
وزارت دادگستری آمریکا هفته گذشته دولت ایران را به استخدام فردی برای طراحی توطئه‌هایی به منظور ترور دشمنان فرضی رژیم، از جمله ترامپ، متهم کرد. ایران هرگونه دخالت در طرحی برای قتل ترامپ را رد کرده است.
گزارشی در نیویورک تایمز مبنی بر اینکه ایلان ماسک این هفته با سفیر ایران در سازمان ملل دیدار کرده تا درباره کاهش تنش‌ها بین آمریکا و ایران گفتگو کند، انتظارات را افزایش داده که ترامپ ممکن است به دنبال توافقی با تهران باشد. هیئت ایرانی در سازمان ملل از اظهار نظر در این باره خودداری کرده است.