با گذشت دو ماه گرم از تابستان ۱۴۰۳، به نظر می‌رسد که در هفته اول شهریور ماه رویکرد شبکه تامین برق کشور با تغییراتی همراه شده و بحران خاموشی‌ها حالا از صنایع به بخش خانگی و خرده‌فروشی‌ها منتقل شده است. اینکه چه دستگاهی و با چه استراتژی خاصی به این نتیجه رسیده‌اند که بار اصلی کمبود برق را به بخش خانگی منتقل کنند، مشخص نیست، اما در یک هفته گذشته گزارش‌های متعددی از گلایه شهروندان، اصناف، خرده‌فروشان و کسب و کارهای کوچک از شهرهای مختلف به دست «اعتماد» رسیده که نشان‌دهنده اوج‌گیری خاموشی‌ها در بخشی غیر از صنایع بزرگ و شهرک‌های صنعتی است که در اوایل تابستان با این مشکل مواجه بودند.
«بده - بستان» خاموشی میان بخش خانگی و بخش تولید، از سه سال پیش تاکنون تداوم داشته و گفته می‌شود با روند فعلی سرمایه‌گذاری در صنعت برق، شرایط ناگوارتری هم در راه است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که عمر ۱۵درصد از نیروگاه‌های کشور به پایان رسیده و حدود ۲۰درصد از ظرفیت پست‌های شبکه دچار فرسودگی و عمر بالای ۳۰ سال دارند. ۱۵.۳درصد از آن نیز عمر بالای ۳۵ سال را دارد.
این امیدواری وجود داشت که با رسیدن به روزهای پایانی تابستان و بهتر شدن شرایط آب و هوایی، سطحی از نرمال شدن شرایط نیز به وجود بیاید. اما گویا میزان مصرف برق از انتظارها فراتر رفته است!
چهار روز پیش مدیرعامل شرکت توانیر اعلام کرد که تقاضای مصرف برق به ۷۷ هزار مگاوات رسیده که ۴۲ روز و ۴۲ نوبت از میزان تقاضای مصرف برق در سال گذشته با اعداد غیرقابل باور عبور کرده است. تقاضای مصرف برق ۷۷ هزار مگاواتی درحالی از طرف شرکت توانیر مطرح شد که این شرکت پیش از این پیش‌بینی مصرف ۷۵ هزار مگاوات را کرده بود و این تقاضای جدید از پیش‌بینی‌ها نیز فراتر رفته است.
حالا به نظر می‌رسد مدیریت ناترازی برق که ابتدا با قطعی برق کارخانه‌ها و صنایع تولیدی آغاز شده بود، در یک هفته اخیر بحران قطعی برق را به بخش خانگی و خرده‌فروشی‌ها منتقل کرده است. در طول بروز مشکلات برقی کشور، توانیر و مقامات مختلف نیرو دائما به خانوارها هشدار می‌دادند که در مصرف برق صرفه‌جویی کنند. در واقع انگشت اتهام این ناترازی‌ها به سمت خانوارها گرفته می‌شد، درحالی که میزان مصرفه خانگی برق سهم کوچکی از میزان مصرف برق در کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
مطابق گزارش وزارت نیرو در تیر ماه سال جاری سهم بخش خانگی از مصرف برق ۲۷.۱درصد بوده و ۴۴درصد مصرف برق در بخش صنعتی بوده است. حتی سهم بخش تجاری (خرده‌فروشان و کسب و کارهای کوچک) نیز از مصرف برق ۷.۸درصد بوده است.
خسارت به خرده‌فروشی‌ها
انتقال قطعی برق به بخش خرده‌فروشی‌ها و کسب و کارهای کوچک، مشکلات ریز و درشت زیادی برای این دسته از مشترکان ایجاد کرده است. بیشتر این واحدهای تجاری در حوزه فروش اقلام خوراکی فعالیت می‌کنند که با قطع برق امکان فساد مواد غذایی و دورریز خوراکی‌های مانده در یخچال این فروشندگان زیاد شده است.
بررسی‌های میدانی «اعتماد» هنگام قطع برق در بخش تجاری نشان می‌دهد که این دسته از مشترکان برق اضطراری هم ندارند و می‌گویند قطع برق موجب ضرر و زیان هنگفتی برای کسب و کار کوچک آنها شده است. فارغ از گرمای کشنده‌ای که این روزها روی پایتخت خیمه زده، مواد خوراکی نیز که باید در یخچال نگهداری شوند، فاسدشدنی هستند و دو ساعت قطع برق برای این مشترکان، شرایط نامطلوبی را به جای گذاشته است.
نوسان ولتاژ در بخش خانگی
علاوه بر قطعی گسترده برق در بخش خانگی، به دلیل دستکاری و کاهش ولتاژ برق، بسیاری از لوازم برقی دچار آسیب و نقص کارکرد شده‌اند. حتی برخی شهروندان می‌گویند امکان استفاده همزمان از وسایل برقی را ندارند و با افت ولتاژ مواجه می‌شوند. پریدن فیوز به دلیل بار زیاد شبکه به موضوعی عادی تبدیل شده که هزینه‌های مضاعفی برای شهروندان به دنبال داشته است. همچنین با قطع برق، امکان استفاده از آب شهری به دلیل افت فشار شدید و خاموش بودن پمپ‌های آب وجود ندارد و این مشکلی است که در ساختمان‌های چند طبقه بیشتر احساس می‌شود.
چرا تولید برق متنوع نمی‌شود؟
وابستگی بالای تولید برق به گاز، باعث شده تا در کنار افت تولید گاز پارس جنوبی تامین گاز کشور هم با چالش مواجه شود و تولید برق را نیز تحت تاثیر قرار بدهد، از همین رو سوالی مطرح می‌شود که اصولا چرا تنوع‌بخشی به سبد تولید برق از طریق انرژی تجدیدپذیر در دستور کار نیست؟ اتفاقی که علاوه بر کمک به حل ناترازی، امنیت تولید انرژی کشور را افزایش می‌دهد و منجر به کاهش آلودگی زیست‌محیطی و آب مصرفی می‌شود.
همین الان گفته می‌شود که ایران دارای پتانسیل تولید ۱۲۴ هزار مگاوات برق از منابع تجدیدپذیر است که ۷۱ هزار مگاوات آن انرژی خورشیدی و ۴۹ هزار مگاوات آن مربوط به انرژی بادی است. این درحالی است که آخرین آمار وزارت نیرو مربوط به تیر ماه امسال نشان می‌دهد که فقط ۱.۳درصد از برق ایران توسط انرژی تجدیدپذیر تولید شده است، آن‌هم درحالی که مطابق همین آمار، میزان راندمان (بهره‌وری) نیروگاه‌های حرارتی ایران در پایان سال گذشته چیزی حدود ۴۰ درصد بوده است!
نیاز به سرمایه‌گذاری داریم
تابستان امسال هم به زودی تمام می‌شود و شرایط برق به وضعیت نرمال برمی‌گردد، اما با رشد روزافزون تقاضای مصرف برق در ایران، کمبود برق بار دیگر خود را نشان خواهد داد. در حال حاضر به نظر می‌رسد که تنها راهکاری که برای عبور از این بحران توسط مسوولان وزارت نیرو و توانیر مطرح می‌شود صرفه‌جویی در مصرف برق است. چنان‌که وزیر نیرو دیروز گفته بود که «مردم بهتر است از پنکه برای خنک شدن استفاده کنند!» و در پاسخ به اینکه چنین کاری منسوخ شده نیز پاسخ داده بود که «در ژاپن هنوز از پنکه استفاده می‌شود.»
گرچه جلوگیری از هدررفت برق و صرفه‌جویی در مصرف چیزی نیست که کسی با آن مخالف باشد و حتی راهکارهای قیمتی نیز برای آن درنظر گرفته شده است، اما راهکار درست سرمایه‌گذاری و جذب پول برای پروژه‌های نیروگاهی به ویژه نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. اینکه در ژاپن مردم از پنکه استفاده می‌کنند تا در مصرف برق صرفه‌جویی شود نه به مردم ایران ارتباطی دارد و نه در گرمای طاقت‌فرسای ۵۰ درجه جنوب کشور قابل اجراست.
نظام انرژی ایران نیاز به سرمایه‌گذاری جدید برای حفظ وضع موجود و بهبود روندهای آینده دارد و حتی تخمین زده می‌شود که تا سالی ۱۰۰ میلیارد دلار باید برای سرمایه‌گذاری‌های جدید به بخش انرژی ایران تزریق شود. اگر سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه وجود نداشته باشد؛ این ناترازی هر ساله افزایش می‌یابد.
کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت برق طی سال‌های اخیر، تجهیزات فرسوده و تصدی‌گری و نرخ‌گذاری دولت در این صنعت ازجمله دلایلی است که باعث افزایش هر ساله ناترازی برق شده است. کارشناسان همچنین معتقدند بخشی از کمبود برق فعلی کشور ناشی از انحصاری است که به بهانه حمایت از ساخت داخل دراختیار برخی شرکت‌ها قرار دارد. آیا بهتر نیست به جای راهکارهایی چون استفاده از پنکه، به سمت رفع این انحصارها و تولید پایدار شبکه برق حرکت کرد؟
روزنامه اعتماد