خبرگزاری رویترز به نقل از پنج فرد مطلع در ایران که نامشان را اعلام نکرده، گزارش داد علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در خردادماه پس از آگاهی از احتمال مشارکت بسیار پایین مردم در انتخابات ریاست‌جمهوری تصمیم گرفت مسعود پزشکیان را به عنوان چهره‌ای قابل اعتماد وارد رقابت کند.
بر اساس این گزارش که روز پنج‌شنبه ۲۸ تیر منتشر شد، مقام‌های اطلاعاتی جمهوری اسلامی در اردیبهشت‌ماه به خامنه‌ای گفته بودند مردم ایران با توجه به مشکلات اقتصادی و سرکوب جنبش‌های اعتراضی، قصد تحریم انتخابات را دارند و میزان مشارکت تنها ۱۳ درصد خواهد بود.
رویترز افزود خامنه‌ای پس از اطلاع از بی‌میلی مشهود شهروندان نسبت به مشارکت در انتخابات، در اوایل خردادماه دست‌کم سه جلسه با تعدادی از مشاوران مورد اعتماد خود برگزار کرد و شخصا از مسعود پزشکیان به‌عنوان جایگزین مطلوب ابراهیم رئیسی نام برد.
رویترز از ذکر نام پنج منبع خود خودداری کرد، اما نوشت «دو منبع از تندروها، یک مقام ارشد امنیتی، و دو نفر از حلقه نزدیکان خامنه‌ای» اطلاعات را در اختیار این خبرگزاری قرار داده‌اند.
به گفته این خبرگزاری، در این جلسات گروه کوچکی از مقام‌های عالی‌رتبه و مشاوران امنیتی، دو فرمانده ارشد سپاه پاسداران و علی اکبر ولایتی، چهره نزدیک به خامنه‌ای حضور داشتند.
پزشکیان، نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان روز جمعه ۱۵ تیر در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری با کسب ۱۶ میلیون و ۳۸۴ هزار رای، معادل ۵۳.۶ درصد آرا به عنوان رییس دولت معرفی شد.
دور نخست انتخابات نظام برای مشخص شدن جانشین ابراهیم رئیسی در روز هشتم تیر برگزار شد و هیچ یک از نامزدهای مورد تایید شورای نگهبان نتوانستند حائز اکثریت آرا شوند.
بیش از ۵۰ درصد شهروندان واجد شرایط در دور دوم و بیش از ۶۰ درصد آنان در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت نکردند.
خامنه‌ای روز ۱۳ تیر و پس از سکوتی چهار روزه، به تحریم ۶۰ درصدی دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری از سوی مردم ایران واکنش نشان داد و ضمن اذعان به «کمتر از حد توقع بودن میزان مشارکت» گفت کسانی که انتخابات را تحریم کردند، «مخالف جمهوری اسلامی نیستند».
او افزود مردم «شاید به دلیل مشغله و کار و گرفتاری» در انتخابات شرکت نکرده باشند.
این در حالی است که رویترز به نقل از افراد مطلع گزارش داده رهبر جمهوری اسلامی پیش از برگزاری دور نخست انتخابات، از بی‌رغبتی شهروندان به مشارکت در رای‌گیری آگاه بوده است.
رویترز در ادامه گزارش خود نوشت خامنه‌ای پس از اطلاع یافتن از احتمال پایین بودن آمار مشارکت، از نزدیکان خود خواست راهی برای «هدایت انتخابات» بیابند زیرا معتقد بود شرکت نکردن مردم در انتخابات «مشروعیت» حکومت را به‌ویژه پس از اعتراضات گسترده سال‌های اخیر به‌طور جدی زیر سوال خواهد برد.
بنابر این گزارش، خامنه‌ای تصمیم گرفت انتخابات جانشینی رئیسی را «به دقت سازمان‌دهی» کند و راه را برای رسیدن پزشکیان، به عنوان یک سیاست‌مدار «میانه‌رو کمتر شناخته‌شده اما قابل اعتماد»، به ریاست‌جمهوری هموار سازد.
به گفته یکی از منابع رویترز، خامنه‌ای در جلسات با نزدیکان خود گفت: «ایران به رییس‌جمهوری نیاز دارد که بتواند اقشار مختلف جامعه را جذب کند، اما حکومت دینی شیعه را به چالش نکشد.»
این خبرگزاری افزود هدف خامنه‌ای از وارد کردن پزشکیان به کارزار انتخابات، «حفظ جمهوری اسلامی» بود زیرا حکومت ایران با «اختلاف نظرهای داخلی و تشدید تنش‌ها با غرب و اسرائیل بر سر غزه» دست و پنجه نرم می‌کند و با توجه به مشارکت گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی، از جمله حزب‌الله لبنان و حوثی‌های یمن در جنگ غزه، این تنش‌ها رو به افزایش است.
در ادامه گزارش رویترز آمده است در جلسه دوم رهبر جمهوری اسلامی با نزدیکانش، چندین گزینه به عنوان رییس‌جمهوری آینده نظام مطرح شد اما این خامنه‌ای بود که پزشکیان را پیشنهاد داد.
به گفته رویترز، خامنه‌ای معتقد بود پزشکیان می‌تواند «وحدت را در میان صاحبان قدرت افزایش دهد، شکاف میان نهاد روحانیت و مردم را از بین ببرد و فرآیندی آرام را برای انتخاب رهبر بعدی تضمین کند».
رئیسی و هیات همراهش روز ۳۰ اردیبهشت در سانحه سقوط بالگرد در آذربایجان شرقی کشته شدند. بسیاری او را یکی از گزینه‌های اصلی برای رهبری جمهوری اسلامی پس از مرگ خامنه‌ای می‌دانستند و به همین دلیل سانحه هوایی برای او را مشکوک ارزیابی کردند.
پزشکیان در دوران تبلیغات انتخاباتی خود، بارها از ضرورت مذاکره با غرب، تعیین تکلیف پرونده هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌ها سخن گفت و در عین حال افزود از سیاست‌های خامنه‌ای تبعیت می‌کند.
او روز ۱۶ تیر پس از انتخاب به عنوان جانشین رئیسی گفت: «اول باید از رهبر تشکر کنیم چون اگر نبود، تصور نمی‌کنم اسم من از صندوق‌ها بیرون می‌آمد.»
رویترز در بخشی دیگر از گزارش خود با عنوان «مهندسی انتخابات؟» نوشت انتظار نمی‌رود پزشکیان «تغییر قابل توجهی» در سیاست هسته‌ای یا خارجی جمهوری اسلامی یا حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی متحد تهران در منطقه به وجود آورد، اما او در فرآیند انتخاب جانشین خامنه‌ای «از نزدیک مشارکت خواهد داشت».
این خبرگزاری به نقل از منابع خود افزود شخصیت «معتدل» پزشکیان ایرانیان ناراضی را آرام می‌کند، زمینه‌ساز افزایش ثبات داخلی در بحبوحه تشدید فشارهای خارجی است و برای خامنه‌ای «یک متحد قابل اعتماد» در روند جانشینی فراهم خواهد آورد.
یک منبع منطقه‌ای نزدیک به محافل قدرت در ایران در مصاحبه با رویترز، انتخاب پزشکیان را «مهندسی‌شده» خواند و گفت این اقدام به منظور «کاهش تنش‌ها» پس از خیزش انقلابی ایرانیان صورت گرفت.
ایران اینترنشنال
***
متن کامل گزارش رویترز (با استفاده از مترجم گوگل و اندکی ادیت)
چگونه خامنه‌ای یک فرد میانه رو کمتر شناخته شده را به ریاست جمهوری رساند
نوشته پریسا حافظی / خبرگزاری رویترز
دبی، ۱۸ ژوئیه
هنگامی که مقامات اطلاعاتی در ماه مه قبل از انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران اطلاع دادند، گزارش آنها تلخ بود: اکثر ایرانیان که به دلیل مشکلات اقتصادی و سرکوب آزادی‌های اجتماعی خشمگین بودند، قصد تحریم رای را داشتند. مشارکت تنها حدود ۱۳ درصد خواهد بود.
پنج نفر از آگاهان به این موضوع به رویترز گفتند که آن زمان بود که خامنه‌ای تصمیم گرفت یک انتخابات کاملاً سازمان‌دهی شده را برنامه‌ریزی کند و زمینه را برای مسعود پزشکیان، میانه‌روی کمتر شناخته شده اما مورد اعتماد، فراهم کرد تا در رقابتی که در ابتدا تحت سلطه تندروها بود، به ریاست جمهوری برسد.
به گفته این پنج نفر که دو منبع تندرو، یک مقام ارشد امنیتی و دو نفر خودی (نزدیک به خامنه‌ای) هستند، خامنه‌ای در اواخر ماه مه در محل اقامتش در یک مجتمع مستحکم در تهران، تعداد انگشت شماری از مورد اعتمادترین مشاوران خود را جمع کرد تا در حداقل سه جلسه درباره طرح خود بحث کنند؛ نزدیکترین حلقه به خامنه‌ای.
یکی از این افراد که در جریان جلسات قرار گرفت، گفت: مقام معظم رهبری نگران بودند که حضور کم مردم به اعتبار نظام روحانیت لطمه بزند و به حاضران دستور داد راهی برای هدایت انتخابات بیابند.
این انتخابات پس از آن برگزار شد که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در یک سانحه هلیکوپتر در ماه مه جان باخت. مرگ او برنامه‌های بسیاری از هم‌پیمانان تندرو را که از او می‌خواستند جانشین خامنه‌ای ۸۵ ساله شود، برهم زد و باعث ایجاد رقابت بین تندروها برای تأثیرگذاری بر انتخاب رهبر بعدی شد.
ملاقات‌هایی که در اقامتگاه خامنه‌ای انجام شد شامل گروه کوچکی از مقامات ارشد و دستیاران امنیتی، متحد نزدیک و مشاور وی علی اکبر ولایتی و همچنین دو فرمانده ارشد سپاه پاسداران بود.
به گفته این پنج نفر که به تفصیل در جریان قرار گرفتند، هدف خامنه‌ای حفظ جمهوری اسلامی در میان مخالفت‌های داخلی و تشدید تنش‌ها با غرب و اسرائیل بر سر غزه بود که با دخالت متحدان تهران در لبنان، حزب‌الله و حوثی‌ها در یمن تشدید شد. آنچه خامنه‌ای در جلسات در خصوص برنامه و اهداف آن گفت.
یکی از افراد نزدیک به خامنه‌ای و یکی از پنح منبع رویترز گفت که خامنه‌ای معتقد است ایران به رئیس جمهوری نیاز دارد که بتواند برای لایه های مختلف جامعه جذابیت داشته باشد، اما حکومت دینی شیعه حاکم را به چالش نکشد.
در جلسه دوم چند نام مطرح شد. دو منبع گفتند که خامنه‌ای پزشکیان را به‌عنوان فردی پیشنهاد کرد که می‌تواند وحدت بین صاحبان قدرت را تقویت کند، شکاف بین نظام روحانیت و مردم را پر کند و روند انتخاب رهبر عالی آینده را تضمین کند.
سعید لیلاز، تحلیلگر طرفدار اصلاحات مقیم تهران گفت: «این یک طرح بی عیب و نقص از سوی مقام معظم رهبری بود... که بقای جمهوری اسلامی را تضمین کرد.»
لیلاز گفت: «پزشکیان از هر بحرانی در داخل کشور، چه با ملت و چه با حاکمیت اجتناب خواهد کرد. این به رهبران ارشد این امکان را می دهد که در مورد جانشینی تصمیم بگیرند و آن را در یک فضای آرام برنامه ریزی کنند.»
دفتر خامنه‌ای، دفتر روابط عمومی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دفتر پزشکیان برای اظهار نظر در مورد این گزارش در دسترس نبودند. دفتر ولایتی از اظهار نظر خودداری کرد.
مهندسی انتخابات؟
انتظار نمی‌رود رئیس جمهور جدید تغییر عمده‌ای را در سیاست هسته‌ای یا خارجی ایران، یا حمایت این کشور از شبه‌نظامیان در منطقه ایجاد کند، اما او از نزدیک در انتخاب جانشین خامنه‌ای، که به مسائل مهم دولتی می‌پردازد، مشارکت خواهد داشت.
منابع گفتند که شخصیت ملایم پزشکیان، ایرانیان ناراضی را آرام می‌کند، ثبات داخلی را در میان فشارهای خارجی فزاینده تضمین می‌کند و همچنین برای خامنه‌ای یک متحد قابل اعتماد در روند جانشینی نهایی فراهم می کند.
یک منبع منطقه‌ای نزدیک به محافل قدرت ایران گفت که انتخاب پزشکیان برای کاهش تنش‌ها پس از موجی از اعتراضات مردمی ناشی از مرگ یک زن جوان در سال ۲۰۲۲ و محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر بر آزادی‌های اجتماعی اعمال شده توسط رئیسی، “مهندسی” شده است.
دو منبع گفتند که مرحله اولیه طرح خامنه‌ای زمانی آغاز شد که پزشکیان، قانون‌گذار آن زمان - که توسط مقامات عمل‌گرای سابق که با دفتر رهبری مرتبط بودند، تشویق شد - برای نامزدی در انتخابات ۲۸ ژوئن ثبت نام کرد.
آنها گفتند پزشکیان از تصمیمات پشت صحنه بی‌اطلاع بود. یکی از منابع نزدیک به پزشکیان گفت که او حتی انتظار نداشت که توسط شورای نگهبان تایید شود، هیئتی غیرانتخابی متشکل از شش روحانی و شش حقوقدان همسو با خامنه‌ای که در گذشته بسیاری از نامزدهای میانه رو و برجسته محافظه‌کار را رد صلاحیت کرده است.
پنج نفر مطلع گفتند که طرح خامنه‌ای به گونه‌ای طراحی شده بود که منصفانه و دموکراتیک به نظر برسد، بنابراین دو نامزد سرشناس تندرو، سعید جلیلی، مذاکره کننده سابق هسته‌ای و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، توسط شورای بازرسی تایید شدند.
این بدان معناست که آرای تندروها احتمالاً بین آنها تقسیم می‌شود و راهیابی هر دو به دور دوم را دشوارتر می کند.
نورالدین پیرموذن، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی که فردی اصلاح‌طلب و اکنون در ایالات متحده مستقر است، گفت جلیلی به اردوگاه فوق تندرو «پایداری» تعلق دارد که از محدودیت‌های اجتماعی سخت‌تر، خوداتکایی، سیاست خارجی جنگ‌طلبانه حمایت می‌کند - و گمان می‌رود قبلاً نامزد خود را برای جانشینی خامنه‌ای انتخاب کرده است.
سه تحلیلگر و دو دیپلمات به رویترز گفتند که پیروزی جلیلی که مخالف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی بود، سیگنالی منفی به غرب می‌فرستاد، زیرا این توافق بر تهران به دلیل برنامه غنی‌سازی اورانیوم در حال پیشرفت سریع این کشور فشار می‌آورد.
یکی از دیپلمات‌های غربی در منطقه گفت: «با افزایش احتمال بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید... جمهوری اسلامی به یک شخصیت معتدل برای باز نگه داشتن گفتگو با غرب و کاهش تنش‌ها نیاز داشت».
سخنگوی شورای نگهبان گفت: انتخاباتی شفاف و بی‌طرفانه بود. جلیلی و قالیباف برای اظهار نظر در این باره در دسترس نبودند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: “ما نمی‌توانیم درباره تئوری‌های خاصی درباره آنچه که در پشت صحنه انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر ایران رخ داده است، حدس بزنیم. آنچه می‌توانیم با قاطعیت بگوییم این است که انتخابات در ایران نه آزاد است و نه عادلانه.”
سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید مستقیماً به سؤالات درباره نکات اصلی این داستان پاسخ نداد، اما گفت واشنگتن هیچ انتظاری ندارد که انتخابات منجر به تغییر اساسی در مسیر ایران یا احترام بیشتر به حقوق بشر شهروندانش شود.
نتیجه مطلوب
پزشکیان، که یک اقلیت قومی آذری است، در دور اول با هسته‌ای از رای‌دهندگان که به گفته تحلیلگران عمدتاً از طبقه متوسط شهری یا جوان بودند - گروه‌هایی که به طور گسترده از سال‌ها سرکوب‌های امنیتی سرخورده بودند، پیروز شد.
اما مشارکت رای دهندگان تنها ۴۰ درصد بود، کمترین میزان برای هر انتخاباتی در جمهوری اسلامی، و انتخابات به دور دوم بین پزشکیان و جلیلی شدیدا ضدغربی کشیده شد.
قالیباف، فرد تندور و امنیتی که نظرات خامنه‌ای را در هر موضوع مهمی مانند حمایت از قدرت روحانیون اسلامی تکرار کرده است، سوم شد.
بسیاری از ایرانیانی که به قالیباف رأی دادند، از ترس سیاست تندورانه داخلی و خارجی جلیلی، در دور دوم در ۵ ژوئیه به پزشکیان رفتند و میزان مشارکت را به ۵۰ درصد از ۶۱ میلیون رای دهنده ایران رساندند.
در نهایت طرح خامنه‌ای به نتیجه مطلوب رسید.
پزشکیان، جراح قلب ۶۹ ساله با حمایت اصلاح طلبان، محافظه کاران میانه رو و اقلیت‌های قومی با ۵۴ درصد آرا پیروز شد.
پزشکیان در تلویزیون دولتی گفت: “از مقام معظم رهبری تشکر می کنم. اگر ایشان نبودند، فکر نمی‌کنم نام من به راحتی از صندوق‌های رای بیرون بیاید.”
دو منبع نزدیک به خامنه‌ای گفتند که اشاره پزشکیان به دستور مقام معظم رهبری به مقامات انتخاباتی برای اطمینان از شمارش صحیح آرا است. مقامات انتخاباتی گفتند که هیچ شکایتی در مورد تقلب در آرا وجود ندارد.
پزشکیان، وفادار به حکومت تئوکراتیک ایران، متعهد شده است که سیاست خارجی واقع‌گرایانه را دنبال کند، تنش‌ها را بر سر مذاکرات متوقف شده برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با قدرت‌های بزرگ کاهش دهد و چشم‌انداز آزادسازی اجتماعی را بهبود بخشد.
او از حقوق زنان و اقلیت‌های قومی سخن گفته و از نحوه برخورد این نهاد با مرگ مهسا امینی، یک زن کرد ایرانی که در سال ۲۰۲۲ در حین بازداشت به اتهام نقض قوانین پوشش اسلامی درگذشت، انتقاد کرده است.
پزشکیان در سال ۲۰۲۲ گفت: «دختری را دستگیر می‌کنند زیرا چند تار موی او نمایان است... و جسد او را به خانواده‌اش تحویل می‌دهند. این رفتار غیرقابل قبول است.»
با این حال، بسیاری از تحلیلگران در مورد اینکه آیا پزشکیان می تواند به همه وعده های انتخاباتی خود عمل کند یا خیر، تردید دارند زیرا علناً اعلام کرده است که قصد رویارویی با روحانیون قدرتمند و تندروهای امنیتی ایران را ندارد.