دالغا خاتین‌اوغلو / دویچه وله
صبح روز جمعه، هفتم بهمن ۱۴۰۱ (۲۷ ژانویه ۲۰۲۳)، یاسین حسین‌زاده، شهروند ایرانی، با ورود به سفارت باکو در تهران، با اسلحه کلاشنیکف به سوی نیروهای حفاظتی جمهوری آذربایجان شلیک کرد که در جریان آن رئیس تیم حفاظت سفارت جان باخت.
بلافاصله، حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران، مدعی شد که فرد مهاجم “با انگیزه شخصی و همراه دو فرزند خردسال خود وارد ساختمان سفارت” شده و در پی “عکس‌العمل فوری نیروهای پلیس ایران” بازداشت شده است.
جمهوری آذربایجان در رد این اظهارات سه ویدیو از نحوه تهاجم فرد مسلح منتشر کرد که نادرست بودن روایت سردار رحیمی را به وضوح نشان می‌دهد. شهروند ایرانی مسلح، بعد از ورود کادر حفاظت به سفارت، با خودرو شخصی خود به عقب خودرو پارک‌شده در مقابل ساختمان سفارت کوبیده و سپس در حالی که برای پلیس ایرانی مقابل ساختمان دست تکان می‌دهد، وارد ساختمان شده و با نیروهای حفاظت درگیر می‌شود.
این درگیری برای دقایقی ادامه داشته و سپس فرد مسلح رانده‌شده از ساختمان، در حالی که پلیس ایرانی از کیوسک مقابل ساختمان دور شده و محوطه کاملا خالی است، دوباره از خودرو شخصی خود پتکی برداشته و با آن برای شکستن در سفارت تلاش می‌کند. این فرد بعد از تقلای زیاد، حتی کوکتل مولوتوفی برای به آتش کشیدن ساختمان روشن می‌کند.
به رغم تنها بودن این فرد در زمان ورود به سفارت و گذشت زمانی طولانی از این درگیری، برخلاف اظهارات سردار رحیمی، هیچ اثری از “عکس‌العمل فوری نیروهای پلیس ایران” دیده نمی‌شود.
در این میان یک مقام امنیتی جمهوری آذربایجان به خبرگزاری “رپورت” این کشور گفته است، این پنجمین حمله به سفارت این کشور در ایران طی دو سال گذشته است.
معلوم نیست چرا جمهوری اسلامی به‌رغم جو تنش‌آلود میان دو کشور و سابقه حملات به سفارت جمهوری آذربایجان، هیچ تدبیری برای حفاظت آن نیندیشیده است.
رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران نیز بلافاصله بعد از این حادثه گزارش دادند که فرد مسلح برای “نجات همسرش که در ساختمان سفارت نگهداری می‌شده” به آنجا حمله کرده است؛ موضوعی که دولت آذربایجان فورا تکذیب کرد.
نهایتا قوه قضائیه ایران اعلام کرد که همسر این شخص که شهروند جمهوری آذربایجان بوده، یک سال پیش به کشورش بازگشته و خود فرد نیز از طریق مراجع قضایی و وزارت خارجه ایران در جریان این موضوع بوده است. دختر مهاجم نیز به خبرگزاری فارس گفته است، حدود ۱۰ روز پیش هم با مادرش که در باکو زندگی می‌کند، تلفنی گفت‌وگو کرده است.
رسانه‌های جمهوری آذربایجان با ابراز شگفتی از دست تکان دادن فرد مهاجم برای نیروی پلیس ایرانی، از ناروشنی‌ها و تردیدهای بسیاری سخن گفته‌اند. به گزارش آنها، دقیقا معلوم نیست فرد مهاجم از چه منبعی اطمینان حاصل کرده که پلیس ایرانی مقابل سفارت واکنشی نشان نخواهد داد! روشن نیست چه کسانی او را متقاعد کرده‌اند که همسرش در ساختمان سفارت زندگی می‌کند! این رسانه‌ها همچنین پرسیده‌اند، آیا کوبیدن خودرو شخصی مهاجم به خودروی سفارت برای وادار کردن ماموران حفاظتی داخل ساختمان به باز کردن در سفارت، موضوعی تصادفی بوده یا در هماهنگی کامل با نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی صورت گرفته است؟!
روایت‌های متناقض و افزایش تردیدها
در کنار سابقه حملات سازماندهی‌شده به سفارتخانه‌های خارجی، ادامه شعارنویسی بر دیوارها و تهدید آشکار سفارتخانه‌های اروپایی، پنهانکاری مقامات حکومتی ایران در حادثه ساقط کردن هواپیمای اوکراینی و تهدیداتی که مقامات دولتی، امنیتی و نظامی طی ماه‌های گذشته علیه جمهوری آذربایجان داشته‌اند، روایت رسمی پر از تناقض جمهوری اسلامی از حمله مسلحانه به سفارت باکو و تلاش برای مختومه کردن پرونده آن از طریق کوچک‌انگاری ماهیت حمله و ارتباط دادن آن به انگیزه‌های شخصی، تردیدها در جمهوری آذربایجان را از ماهیت این حادثه افزایش داده است.
مقامات جمهوری آذربایجان، از جمله رئیس‌جمهور و وزیر خارجه این کشور، به صراحت بر “تروریستی” بودن این حمله تاکید داشته و حتی برخی نمایندگان مجلس و رسانه‌های کشور آن را “سازماندهی‌شده” عنوان کرده‌اند.
روایت رسمی تهران از گفت‌وگوی تلفنی وزرای خارجه ایران و جمهوری آذربایجان نیز بسیار متفاوت از آن چیزی است که وزارت خارجه در باکو رسما منتشر کرده است.
گزارش وزارت خارجه ایران مدعی “قدردانی” جیحون بایراموف در گفت‌وگوی تلفنی او با همتای ایرانی‌اش حسین امیرعبداللهیان و استقبال از همکاری دو کشور برای روشن شدن ابعاد این حادثه است، در حالی که در گزارش وزارت خارجه جمهوری آذربایجان، بدون هیچ اشاره‌ای به “قدردانی” و “استقبال” طرف آذربایجانی، گفته می‌شود آقای بایراموف به صراحت از همتای ایرانی خود خواسته است تا «سازمان‌دهندگان این حمله تروریستی با شفافیت و تحقیقات هماهنگ با دولت جمهوری آذربایجان آذربایجان افشا شده و به جزای عمل خود رسانده شوند».
معلوم نیست چرا وزارت خارجه ایران درباره جزئیات گفت‌وگوی تلفنی وزرای خارجه نیز روایتی بسیار متناقض با گزارش رسمی دولت باکو منتشر کرده و برای القای حس رضایت طرف آذربایجانی تلاش کرده است.
آرزو نقی‌یف، از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس جمهوری آذربایجان، در همین زمینه به بخش فارسی دویچه‌وله گفت: «در تروریستی بودن این حادثه شکی نیست و دولت ایران موظف بود امنیت سفارتخانه و دیپلمات‌های آذربایجانی را تامین می‌کند».
او خواستار تشکیل تیم تحقیقات مشترک و شفاف برای بررسی این موضوع شده و می‌گوید، این حادثه شاید سازماندهی‌شده باشد.
پیش‌تر، همه رسانه‌های مطرح جمهوری آذربایجان از خبرگزاری‌های “آپا”، “ترند”، “رپورت” و “آخار” تا روزنامه‌هایی مانند “مساوات” این احتمال را مطرح کرده بودند که حمله مسلحانه یادشده احتمالا “سازماندهی‌شده” بوده و برخی مانند خبرگزاری غیررسمی “ترند”، از قول منابع آگاه از احتمال ارتباط یاسین حسین‌زاده با سپاه پاسداران خبر داده بود.
تلاش جمهوری اسلامی برای تقلیل این حادثه به موضوعی “ناموسی و شخصی” و مختومه کردن پرونده آن در حالی است که طی دو روز گذشته ده‌ها کشور از اروپا، آمریکا، کشورهای عربی، روسیه، گرجستان و حتی ژاپن با جمهوری آذربایجان ابراز همدردی کرده و بسیاری از آنها از لفظ “حمله تروریستی” استفاده کرده‌اند.
ادامه استفاده ایران از شهروندان اجیرشده جمهوری آذربایجان
هم‌زمان با حمله مسلحانه به سفارت باکو در تهران، دادستانی کل آمریکا از اعلام جرم علیه سه عضو یک “باند تبهکار اروپای شرقی” خبر داد که از طرف نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی قصد ربودن یا کشتن “یک چهره سرشناس مخالف حکومت ایران” (مسیح علی‌نژاد) را در خاک آمریکا داشتند.
اسامی منتشرشده توسط دادستانی کل آمریکا نشان می‌دهد که هر سه عضو این باند تبهکار در اروپای شرقی، شهروند جمهوری آذربایجان بوده و حتی رفعت امیراف، یکی از بازداشت‌شدگان، در ایران زندگی می‌کرده است.
آرشیو اخبار منتشرشده توسط رسانه‌های جمهوری آذربایجان نشان می‌دهد که آقای امیراف از سال ۲۰۱۷ به اتهام آدم‌ربایی در یک پرونده دیگر تحت تعقیب بوده و دولت باکو شش سال پیش از پلیس اینترپل برای بازداشت او درخواست کمک کرده است.
پاییز سال ۱۴۰۰ نیز، اورخان اسداف، یک شهروند دیگر جمهوری آذربایجان، در جریان تلاش برای ربودن یا قتل شهروندان اسرائیلی در قبرس، بازداشت و اخیرا تحویل جمهوری آذربایجان شد.
دولت باکو طی ماه‌های گذشته چند گروه را به اتهام جاسوسی برای ایران بازداشت کرده و جمهوری اسلامی را متهم به سازماندهی گروه “حسینیون” متشکل از شهروندان این کشور برای اعزام به جنگ سوریه و انجام عملیات تروریستی خارجی کرده و اتفاقا آقای اسداف نیز عضوی از این گروه بوده است.
روسیه نیز اخیرا پنج عضو این گروه را بازداشت کرد و تحویل جمهوری آذربایجان داد، در حالی که توحید ابراهیم‌بیگلو، از رهبران این گروه که تحصیلات حوزه علمیه قم را دارد، ساکن ایران است و در شبکه‌های اجتماعی فعالیت گسترده‌ای برای استقرار حکومت اسلامی در جمهوری آذربایجان دارد.
با توجه به این وضعیت، بعید به نظر می‌رسد که انتظار جمهوری اسلامی از متقاعد شدن جمهوری آذربایجان در خصوص “تحقیقات شفاف” پیرامون حمله مسلحانه به سفارتش در تهران، چندان واقع‌بینانه باشد.