ايران امروز

استاد حسن شهباز در گذشت!

دكتر كاظم علمداری
شنبه ٢٣ ارديبهشت ١٣٨٥

جامعه ادبی ايران يكی ديگر از شخصيت‌های برجسته و صاحب نام خود را از دست داد. استاد حسن شهباز، مؤلف، مترجم، بنيانگذار و ويرايشگر فصلنامه‌ی "ره آورد"، "نامه آزاد انديشان ايران" به ابديت پيوست. نام او شادمانه جاودان باد.

ساليان درازی است كه همچون بسياری ديگر از ايرانيان، حسن شهباز را از طريق فعاليت‌های ادبی، مطبوعاتی و ترجمه چندين شاهكار رمان جهان، چون تراژدی فاوست، اثر ولفگانگ فون گوته، ربه‌كا، اثر دافنه دوموريه، برباد رفته، اثر مارگارت ميچل، و سرزمين بی‌حاصل اثر تی اس اليوت و البته فصلنامه پر بار "ره آورد" كه او هفتاد و پنجمين شماره آن را به ما هديه كرد و رفت، می‌شناختم. اما در پنج سال گذشته استاد شهباز را حداقل ماهی يكبار در گردهم‌آيی دوستانه‌ای كه ياران اهل ادب و سياست بر پا می‌داشتند و می‌دارند، ملاقات می‌كردم. محفل نسبتا كوچكی كه افزون بر بحث و فحص پيرامون مسايل سياسی ايران و جهان، شهباز در كنار بانوی هنرمند با ذوق و پر احساس، هما پرتوی، در آنجا شعر می‌خواند. با اين وصف دنيای افسرده و سرد سياست در همراهی و همجواری نغمه‌های گرم شعر، كسالت‌بار و بی‌رحم و عاطفه باقی نمی‌ماند. شهباز از دل و جان می‌خواند، و همچنين با شور و شعفی خاطراتش را از رجال بلند پايه ايران، آنها را كه از نزديك می‌شناخت، بازگو می‌كرد. استاد حسن شهباز اهل سياست نبود، اما با شعر پيوندی عميق و عاشقانه داشت. نه شعر او را رها می‌كرد، و نه او شعر را. پيوندی كه در شيوه سخنوری و شعر خوانی‌اش سخت جلوه گری می‌كرد.

حسن شهباز كه ساليان دراز از عمر خود را در مهاجرت و غربت گذراند، حتی در دروان كهولت و رنجوری از فعاليت و سازندگی باز نماند. او همه جانبه، هم برای امرار معاش، وهم برای تداوم كار فرهنگی خود، كه سخت بدان عشق می‌ورزيد، تا آخرين روزهای زندگی خود كوشا و پر نشاط و اميد باقی ماند. استاد برای امرار معاش نيز از توان غنی، حافظه كم‌سابقه و بنيه‌ی پرمايه فرهنگی و شعری خود، و گنجيه ادب ايران مايه می‌گرفت. او شاهد سر زنده‌ای بود كه دو رخداد، يكتا و منحصر به فرد زندگی انسان‌ها را با شعر و ادب زيبا و دلچسب غنای ويژه‌ای می‌بخشيد. چه آنجا كه با غزلی و سخنی پيوند پر طراوت خواست دو زوج عاشق را به هم گره می‌زد، و آنها را به عقد يكديگر فرا می‌خواند، و چه آنجا كه در مراسم وداع و تدفين از دست رفته‌ای تسلی‌بخش بازماندگان او می‌شد، همه را با شعر و غزل و سخنان زيبا و دلنشين آزين می‌بخشيد. اين گونه زندگی شغلی و فرهنگی او به هم گره خورده بود.

استاد شهباز برای تداوم انتشار فصلنامه ره آورد كه مجموعه گرانباری است از آثار صاحب‌نظران و پژوهش‌گران ايرانی از خود همه گونه مايه گذاشت. دفتر كار او خانه او، و خانه او، دفتر كارش بود. و در كنارش همسر انساندوست و مبلغ صلح و دوستی، خانم شعله شهباز، و دختر گرانبارش خانم گيتی شهباز و در كنار آنها دو همكار صميمی، با وفا و اهل ذوق و هنر، آقايان غفور ميزرايی و نصرت‌الله ضيايی بودند كه بدون كوچكترين چشم داشتی نگذاشتند در انتشار "ره آورد" وقفه و درنگی ايجاد شود. و اين دوستان خواهند بود كه انتشار "ره آورد"، يادگار شيرين حسن شهباز را پی‌خواهند گرفت.

در توصيف و شناخت فصلنامه ره آورد، نگارنده در جای ديگری نكاتی نوشتم كه بخشی از آن را در اينجا بازگو می‌كنم. "انتشار فصلنامه "ره آورد"، كه به درستی "نامه آزاد انديشان ايران" نام گرفته است، با مطالبی غنی و خواندنی، تحسين هر دوستدار كتاب و اهل پژوهش و انديشه را بر می‌انگيزد. اين تلاش چندين ساله را آسان مپنداريد. براستی كار سترگی است كه بدون كوشش شبانه روزی كوشندگان آن و عشق و علاقه به حفظ و گسترش فرهنگ ايرانی و بالا بردن فضای روشنگری و بازانديشی ممكن نبوده و نيست. فصلنامه ره آورد را كه ورق می‌زنيد در می‌يابيد كه سر و گردنی از ساير نشريات ايرانی بالاتر است و براستی مطالبی خواندنی و ماندنی دارد. اين ويژگی نه صرفا به خاطر حجم مطالب و ظاهر نفيسش كه چشم‌گير است، بلكه محتوای غنی و پشتوانه فكری آن است. ره آورد گردآورنده مجموعه پر باری از ادب، هنر، دين، فلسفه، شعر، تاريخ ، مسايل و مفاهيم اجتماعی و خاطره‌ها و سرگذشت بزرگان و تاريخ سازان ايرانی و بررسی و نقد كتاب است كه با قلم اهل فن‌اش هر بار در مجلدی زيبا و قطور و بسيار حرفه‌ای به رشته تحرير در می‌آيد تا به خواست هرعلاقه و سليقه‌ای پاسخ دهد. "ره آورد" حاوی اطلاعات بسيار باارزش و كمياب است كه غنا بخش هر كتابخانه خصوصی و عمومی است." اينهمه به همت ٢٧ ساله حسن شهباز ممكن گرديده است. سزاوار است راه و انديشه خيرخواهانه او تداوم يابد.

افزون بر ٧٥ شماره فصلنامه ره آورد و كتبی كه در بالا از آنها نام بردم، از استاد حسن شبهاز ترجمه‌ها و تأليفات زير نيز به يادگار مانده است كه خود نشانگر و ثمره پر كاری و پر مايه گی اوست.

ترجمه‌ها شامل:
سرگذشت، اثر ماری كرلی،
هوس‌های امپراتور،
سيری در بزرگترين كتاب‌های جهان در چهار جلد، ترجه و نگارش،
افسانه‌های اپرا،
داستان‌های كوتاه از نويسندگان آمريكا،
كمدی انسانی، اثر انوره دو بالزاك،
كجا می‌روی، اثر هنريك سينكيويچ (برنده جايزه نوبل در سال ١٩٠٥)،
كانديا، اثر ولتر،
گيتانجالی، اثر رابيندرانات تاگور (برنده جايزه نوبل).

تأليف‌ها شامل:
رای بی پايان،
غرور و مصيبت،
خاطره يك عشق،
باگام‌های خسته از راه (شعر)،
بدرود با مشاهير، زير چاپ،
سخنان پراكنده زيرچاپ.

ياد او هميشه و همواره گرامی باد!