روزنامه شرق در گفتگو با معصومه ابتکار
ائتلاف، یک شبه به دست نیامد. اواسط سال 91 بود که تلاش ها برای توجه جدی به دو انتخابات پیش رو در سال 92 در دستور کار اصلاح طلبان قرار گرفت. یکی شورای شهر و دیگری ریاست جمهوری. گمانه زنیها ماه به ماه تغییر می کرد و فضا هر لحظه رایزنی درباره آینده را دشوارتر میساخت.
نزدیک به 50نفر از استادان دانشگاه در رشته های اقتصاد، جامعه شناسی، علوم سیاسی و دیگر حوزه ها در قالب شورای مشورتی اصلاحات گردهم آمدند تا مسیر آینده اصلاح طلبی را رصد کنند.
نخست از سیدمحمد خاتمی دعوت شد تا پا به میدان انتخاباتی بگذارد که نگذاشت و پس از آن گزینه آیتالله هاشمی رفسنجانی مطرح شد. ردصلاحیت شوک آور او نیز نیروی اصلاح طلبان و اصولگرایان معتدل را به فکر گزینه محمدرضا عارف و حسن روحانی انداخت. گزینه هایی که شاید از ابتدا چندان امیدی به پیروزی آنها نبود. اما اصلاح طلبان با کمترین امکانات، نشستها و جلسه های گمانه زنی راه انداختند و تمام توان و پتانسیل خود را بر رای آوری حداکثری در انتخابات شورای شهر و ریاست جمهوری متمرکز کردند.
هر دو این خواسته امروز محقق شده و خیلی‌ها شادمانی زایدالوصفی دارند. اما همه این شادیها ریشه در درس های بزرگ گذشته دارد، گذشته اصلاح طلبان و خروج هشت ساله شان از قدرت میراث گرانبهایی برایشان داشته، اینکه بیش از هر زمان دیگری اعتدال، اجماع و ائتلاف را در دولت آینده ترویج دهند.
نظرسنجیهای صورت گرفته در آخرین دقایق بر مدار ماندن روحانی حکمیت کرد و محمدرضا عارف با تدبیر و درایت اصلاح طلبانه اش از صحنه انتخابات بیرون رفت. بر اساس همان نظرسنجیها مشخص بود که در صورت حمایت هاشمی و خاتمی از یک کاندیدای مشخص 26 تا 40 درصد به سبد آرای او اضافه خواهد شد.
ایده شورای مشورتی اصلاح طلبان از چه زمانی شکل گرفته و قرار بود بر چه راهکاری دنبال شود؟
شورای هماهنگی اصلاحات اواسط سال 91 شکل گرفت. نزدیک به 50 نفر از استادان در رشته های مختلف گردهم آمدند تا برای خروج کشور از بحران اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیک و اجتماعی و فرهنگی راهکاری بیندیشند. از همان ابتدا پیگیری مسایل بر محور مطالبات ملی متمرکز شد و قرار بود مسایل جناحی در اولویت نباشد. نتیجه نشست های پیاپی هر دو هفته یک بار شورای هماهنگی اصلاحات، گزارش های تخصصی بود که نشان میداد کشور در هشت ساله دولت نهم و دهم تا چه میزان از اهداف چشم انداز 1400 و برنامه توسعه پنجم و دیگر برنامه های بالادستی فاصله گرفته است. شاکله دولت اصولگرای احمدینژاد در مفاهیمی چون فرار از قانون، عدم پایبندی به تعهدات و مصوبات خلاصه شده که همینها ضربه زیادی به اقتصاد و سیاست و مسایل اجتماعی و فرهنگی کشور وارد آورده است.
گزارش تدوین شده شامل چه محورهایی بود؟
در این گزارش به شکل مبسوط درباره احزاب، قوه قضاییه و پرونده های قضایی، سیاست خارجی و چالش های پیش رو، مشکلات در بخش دانشگاه، فضای امنیتی، وضعیت رسانه ها و فضای محدود موجود، فضای حداقلی سازمان های «مردم نهاد» و آسیبهای اجتماعی، مستنداتی به دست آمده و مورد تحلیل و بررسی کارشناسان قرار گرفت.
میراث واگذاری قدرت در هشت سال گذشته به جناح اصولگرا برای اصلاح طلبان چه بود؟
اصلاح طلبان به دلیل سختیهایی که کشیدند، در آینده بدون شک بیش از هر چیز بر منافع ملی تاکید خواهند کرد. میراث شکست در انتخابات هشت سال پیش به دلیل عدم اجماع و کار تشکیلاتی منسجم، امروز اصلاح طلبان را به جایی رسانده که در مقایسه با گذشته پختهتر، صبورتر و فراجناحی تر شدهاند.
یعنی در آینده شاهد اصلاح طلبی میانه رو در ایران خواهیم بود؟
بدون تردید. اصلاح طلبان امروز به یک بلوغ سیاسی رسیده اند و اهمیت وضعیت «ایران» در اولویت تصمیم گیری هاست.
چطور به ایده اجماع رسیدید؟
ببینید تصور ذهنی و تئوریک «ائتلاف»، به عنوان مفهومی اصلاح طلبانه در خرداد ۹۲ محقق شد. ایده اجماع از همان آغاز سرلوحه کار تیم مشورتی بود. قرار بود به دور از اختلاف و مسایل جناحی تنها به دنبال منافع ملی باشیم و نفس ورود تیم مشورتی اصلاح طلبان به بازی قدرت سیاسی نیز با همین توجیه پیش رفت. شورای هماهنگی اصلاحات به این نتیجه رسیده بود که وضعیت کنونی کشور مطلوب نبوده و مهم تر از آن اینکه روندها هم روندهای مطلوبی نیست. به همین دلیل شورای هماهنگی اصلاح طلبان بیش از هر زمان دیگری برای ورود دلسوزان نظام برای رفع مشکلات احساس مسوولیت کرد.
عمده ترین چالش پیش روی شورای مشورتی چه بود؟
قانع کردن افراد برای حضور حداکثری در انتخابات، چه شورا و چه ریاست جمهوری. خیلی‌ها تمایلی به رای دادن نداشتند، خیلی‌ها طی این سال ها آسیب دیده و فشارهای زیادی تحمل کرده بودند. حتی از هیات مشاوران 50نفری، نزدیک به 10 نفر نیز چندان به حضور در انتخابات امیدوار نبودند اما هرچه پیش تر رفتیم، امیدواریها بیشتر شد و استدلال ها برای حضور و مشارکت رنگ وبوی بیشتری به خود گرفت.
گزینه نخست تان برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری چه فردی بود؟
همه متفق القول بر حضور آقای خاتمی تاکید داشتند. استدلال این بود که آقای خاتمی به خوبی می تواند وفاق ملی ایجاد کرده و رای حداکثری به دست بیاورد. ایشان هم از همان آغاز میگفتند، حضور من واکنش شدید ایجاد می کند. البته جمع مقاومت می کرد، تحلیل این بود که چهره ملی دیگری نداریم تا بتوانیم جناحهای سیاسی مختلف را کنار هم داشته باشیم و نوعی آشتی ملی شکل گیرد.
درست همان موقع ۱۰ سناریوی مربوط به انتخابات را بررسی کردیم؛ هر کدام از تحلیلگران از زاویه دید خود رویکرد مشارکت در انتخابات را مشخص کردند و رایزنی ها پیرامون نحوه مشارکت در انتخابات از همان زمان به طور جدی آغاز شد.
سناریوهای اصلیتان چه بود؟
تحلیلگران و سناریستهای اصلاح طلب بر این باور بودند که بر اساس شرایط به وجودآمده در کشور، مردم بدون شک به گفتمان «تغییر» رای خواهند داد. مهم تر از همه سناریویی بود که تاکید داشت مردم بیش از هر زمان دیگری به تغییر رویکرد دیپلماتیک در سیاست های هسته‌ای مایلند و به تغییر عقلایی در این زمینه نیز رای خواهند داد. تحلیل دیگر این بود که ما به یک چهره ملی نیاز داریم که این بار جناحی نباشد و بتواند به شکل حداکثری آرای منتقدان طیفهای مختلف را به خود جذب کند. اتفاقا در این بخش آقای هاشمی گزینه بسیار مناسبی برای اصلاح طلبان بود.
اما ثبت نام آقای هاشمی تا دقیقه ۹۰ مشخص نبود، آن وقت تکلیف حضور انتخاباتی اصلاح طلبان چه میشد؟
شاید آنطور دیگر بنای شرکت سازماندهی شده نداشتیم و شرکت یا عدم شرکت را به رای مردم واگذار می‌کردیم. البته بنا بر این بود که اسحاق جهانگیری، محمدرضا عارف، شریعت مداری و مهرعلیزاده در انتخابات شرکت کنند. شورای مشورتی تنها روی هاشمی و خاتمی پافشاری داشت و حاضر نبود روی کاندیدای دیگری سرمایهگذاری کند. تحلیل شورا این بود که دیگران رای آوری لازم را ندارند و قادر به جریانسازی نخواهند بود. البته ثبت نام ناگهانی آقای هاشمی شوری در جامعه به وجود آورد و حرکتی فداکارانه بود.
یعنی ردصلاحیت «هاشمی»، اصلاح طلبان را از ادامه راه ناامید کرد؟
اتفاقا پس از ردصلاحیت هاشمی، شورای مشورتی و شورای هماهنگی اصلاحات برای حضور و مشارکت مصممتر شد. البته تاکید بر این بود که تا پایان راه باید اجماع شکل گرفته میان «هاشمی» و «خاتمی» حفظ شود.
آیا همراهی اصولگرایان معتدل چون «علی مطهری» بر شکل گیری این ایده تاثیرگذار بود؟
بله؛ به هر شکل همین که آقای مطهری آمدند و جبهه اصولگرایان معتدل حامی هاشمی رفسنجانی را شکل دادند، پیام مشخصی برای همه به همراه داشت.
با تاکید اصلاح طلبان بر «چهره ملی» بفرمایید که به جز آقای هاشمی و خاتمی چه گزینه های دیگری مد نظرتان بود؟
خب برخی چهره ها مانند آقای ناطق نوری یا حسن خمینی نیز مدنظر بود. البته خبر داشتیم که آنها برای ورود به انتخابات عزمی ندارند و به همین دلیل تنها در حد ایده باقی ماند.
حضور آقای خاتمی در نشستهای شورای هماهنگی اصلاحات به چه شکل بود؟
ایشان همیشه به طور مرتب در نشستهای دو هفته یک بار ما شرکت و نتایج را به آقای هاشمی منتقل می‌کرد. یعنی از همان اوایل سال ۹۱ به این سو ارتباط سازندهای میان آقای هاشمی و خاتمی شکل گرفته بود که خروجی آن بدون شک در اجماع تاریخی سال ۹۲ به اثبات رسید.
چطور حسن روحانی گزینه مطلوب اصلاح طلبان شد؟
«هیات ائتلاف» ۱۰ روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ تشکیل شد تا میان نامزدهای نزدیک به طیف اصلاح طلب حکمیت کند. بنا بر این شد که آقای عارف و روحانی در نظرسنجیها مورد ارزیابی قرار گرفته و بر اساس مستندات به دست آمده، هیات ائتلاف، نامزد نهایی را معرفی کند، فردی که امکان رایآوری بیشتری داشته باشد. نتایج این رای گیری ها دیرهنگام منتشر و بر اساس آن اجماع بر سر حسن روحانی قطعی شد.
آیا نظرسنجیهای صورت گرفته تنها محدود به پیشتازی نامزد موردنظر در افکار عمومی بود؟
خیر برخی شاخصهای دیگر نیز مدنظر بود، از جمله اینکه بر اساس همین نظرسنجیها میدانستیم که اگر یکی از دو نامزد اصلاح طلب کنارهگیری کند، بدون شک یک نامزد اصلاح طلب به دور دوم راه خواهد یافت. البته نتایج نخست نظرسنجیهای صورتگرفته نشان از آن داشت که در صورت حضور سید محمدخاتمی او از استقبال ۶۴ درصدی مردم برخوردار خواهد شد. بخش دیگری از نظرسنجیها نشان از آن داشت که در صورت حمایت هاشمی و خاتمی از نامزد خاص اصلاح طلبان، ۲۶ تا ۴۰ درصد در آرای نامزد موردنظر تغییر ایجاد خواهد شد.
به هر شکل ریزش آرای اصلاح طلبان به سبد رای روحانی، بسیار تاثیرگذار بود، اصلاح طلبان برای صیانت از این رای به چه تدابیری میاندیشند؟
آقای روحانی از نیروهای معتدل انقلاب است و می تواند در برون رفت کشور از وضعیت کنونی با تمام دلسوزان نظام همکاری داشته باشد.
برخی مدعی هستند بیانیه آقای عارف تا حدودی نشان از دلخوری ایشان داشت، آیا واقعا همینطور بود؟
ببینید بخشی از رفتار ایشان کاملا طبیعی است. ایشان برای شرکت در انتخابات سرمایهگذاری کرده بودند و خب طبیعی است که در گام نخست چندان با رغبت برخورد نکنند اما نکته درخور توجه اینکه آقای عارف پس از اعلام نظر آقای خاتمی به خوبی هم راستا با ایشان بودند و بر عهدشان پایبند. رفتار پخته سیاسی محمدرضا عارف به عنوان یک سنت تصمیم گیری در میان اصلاح طلبان در تاریخ معاصر ما ثبت خواهد شد و قابل ارجاع است. نکته درخور اهمیت اینکه پس از انصراف ایشان نیروهای ستادیشان به ستادهای آقای روحانی پیوستند.
تکلیف سیاستگذاریتان برای انتخابات شورای شهر چه شد. قضاوت دورادور درباره انتخابات شورا این تصور را در ذهن به وجود می آورد که اصلاح طلبان اندکی بیبرنامه وارد شدند.
نه واقعا اینطور نبود، ما حتی بیشتر از ریاستجمهوری بر مشارکت در انتخابات شورا تاکید داشتیم. اینکه بینظم به نظر رسید، شاید دلیلش محدودیتها و ممانعتهای فراوان پیش رو بود. آقای خاتمی با تاکید بر سرمایهگذاری اصلاح طلبان برای انتخابات شورای شهر، شورای مشورتی و ستادی هماهنگ کننده متشکل از ۱۷ نفر تشکیل دادند. آقای «رهامی» نیز به عنوان رییس این شورای مشورتی همکاری مثبتی داشتند و با حداقل امکانات برگزاری جلسه ها و نشستها دنبال شد. خیلی از جلسه ها در دفتر آقای رهامی برگزار شد و برخی دیگر نیز در دفتر «حزب اسلامی کار».
اما خروجی انتخابات شوراها قابل قبول بود. البته خیلی‌ها به فهرست نهایی اعتراض داشتند؟
تقریبا ۲۶ نفر از فهرست نخست اصلاح‌طلبان برای حضور در انتخابات شورای شهر تهران ردصلاحیت شدند اما نیروهای اصلاح طلب با کمترین امکانات برای حضور در انتخابات شوراها وارد عمل شدند و اگر مساله ردصلاحیت گسترده به وجود نمیآمد، قطعا موفقیت بیشتری حاصل می شد. برای رسیدن به چارچوبی برای حضور در انتخابات شوراها، سه نشست سراسری با دعوت از نمایندگان شورا و نامزدهای دوره چهارم در تهران برگزار شد. واقعیت این است که آنقدر تحت فشارهای مختلف بودیم که مجبور شدیم، نشستها را در رستوران برگزار کنیم. یعنی با کمترین امکانات به استقبال انتخابات رفتیم. البته در همان نشست نخست، برخی از نمایندگان شورا را پس از بازگشت به استان موردتهدید قرار داده بودند و البته برخی از آنها هم ردصلاحیت شدند.
با وجود افزایش نمایندگان شورای شهر به ۳۱ نماینده، باز هم سه زن در فهرست نهایی حاضر بودند، این مساله ریشه در چه کمبودهایی دارد؟
متاسفانه فضای سیاسی سال‌های گذشته برای تربیت نیروهای سیاسی تازه نفس، فضای موثری نبود. از اینها گذشته، شش نفر از زنان باتجربه در فهرست نخست اصلاح طلبان ردصلاحیت شدند. خب همه اینها در موفقیت کمرنگ زنان در شورای شهر موثر بوده. امیدواریم سال های پیش رو، سال های موفقیت و توسعه مشارکت سیاسی زنان باشد.
به عنوان فردی که در این چهارسال با سختیها و دشواریهای فراوانی در عرصه سیاسی مواجه بوده و در نهایت ردصلاحیت شده، بفرمایید که از شنیدن خبر احضار احمدی نژاد به دادگاه چه حسی دارید؟
هر فردی که خلاف قانون عمل کند، باید در برابر قانون پاسخگو باشد. اما به این خاطر نگرانم که تمام اشتباه اصولگرایان پای آقای احمدی نژاد نوشته شود و دیگران از زیر بار پذیرش مسوولیت شانه خالی می کنند. احمدی نژاد یک جریان فکری بود، نه تنها یک شخص. اصولگرایان باید مسوولیت حمایت حداکثری از احمدینژاد را بپذیرند. احمدی نژاد تولید یک خط فکری بود و با حمایتها، عدم انتقادها، تعریف و تمجیدها و ستایشها به اینجا رسید.