پاتریک وینتور – دبیر سرویس دیپلماسی گاردین
یکشنبه، ۲۰ آوریل ۲۰۲۵
ممکن است روسیه در توافقی درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران نقش کلیدی پیدا کند؛ به‌طوری‌که از مسکو نه تنها به‌عنوان مقصد احتمالی برای ذخایر اورانیوم با غنای بالای ایران نام برده می‌شود، بلکه احتمال دارد به‌عنوان داور در موارد نقض توافق نیز ایفای نقش کند.
دونالد ترامپ، که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان تهران و قدرت‌های جهانی خارج شد، تهدید کرده است که در صورت عدم دستیابی سریع به توافقی جدید که از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کند، به ایران حمله خواهد کرد.
مقام‌های آمریکایی می‌گویند چهار ساعت گفت‌وگوی غیرمستقیم میان آمریکا و ایران که روز شنبه در رم با میانجی‌گری عمان برگزار شد، پیشرفت قابل توجهی داشته است. گفت‌وگوهای فنی بیشتری قرار است این هفته در ژنو انجام شود و پس از آن، نشست دیپلماتیک سطح بالای دیگری آخر هفته آینده در عمان برگزار خواهد شد.
استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ که در مرکز گفت‌وگوهای رم قرار داشت، خواهان دستیابی به توافقی در ظرف ۶۰ روز است. اما به احتمال زیاد با مخالفت عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روبه‌رو خواهد شد؛ کسی که معتقد است میزان بی‌اعتمادی موجود و ماهیت فنی مذاکرات، رسیدن به چنین توافق سریعی را بعید می‌سازد.
دو مسئله اصلی که بیش از همه چالش‌برانگیز هستند، یکی نحوه ذخیره یا نابودی ذخایر اورانیوم با غنای بالای ایران است و دیگری تضمین‌هایی است که در صورت نقض تعهد آمریکا برای لغو تحریم‌های اقتصادی به ایران داده می‌شود؛ در حالی که ایران در ازای این لغو تحریم‌ها برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را بار دیگر تحت نظارت خارجی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) قرار می‌دهد. ایران خواستار آن است که در صورت خروج مجدد آمریکا از توافق یا نقض آن، برای ایالات متحده پیامدهای مشخصی در نظر گرفته شود.
ایران مایل است ذخایر اورانیوم خود را در داخل کشور نگه دارد، اما آمریکا با این خواسته مخالفت کرده و خواهان نابودی این ذخایر یا انتقال آن‌ها به کشوری ثالث مانند روسیه است.
به باور ایران، این کشور اطمینان‌هایی دریافت کرده که هدف نهایی آمریکا، برچیدن کامل برنامه هسته‌ای‌اش نیست. پیش از مذاکرات رم، استیو ویتکاف در اقدامی که باعث سردرگمی در ایران و آمریکا شد، در شبکه‌های اجتماعی به‌نظر می‌رسید از چنین هدفی حمایت می‌کند، که این موضوع در ایران نگرانی‌هایی به‌وجود آورد. اما در رم، چنین برداشت شد که این اظهارات او بیشتر جنبه داخلی و تبلیغات سیاسی در داخل آمریکا داشته است.
محمد امرسی، عضو هیئت مشاوران مرکز ویلسون (یک اندیشکده مستقر در واشنگتن)، گفت: «از نگاه ایران، پیام‌های متناقضی در شبکه‌های اجتماعی و مصاحبه‌ها درباره خواست آمریکا برای حذف کامل برنامه هسته‌ای ایران وجود داشت؛ در حالی که اصلاً چنین چیزی مورد توافق عراقچی نبود. بنابراین، اولین اطمینان این بود که اهداف آمریکا گسترش پیدا نکرده‌اند. اگر عراقچی چنین اطمینانی را دریافت نمی‌کرد، احتمالاً کل روند مذاکرات متوقف و به سرعت پایان می‌یافت.»
در خصوص تضمین‌ها، ایران بر این باور است که تنها توافق امن، پیمانی است که به تصویب کنگره آمریکا برسد. اما به عراقچی گفته شد که با توجه به قدرت نفوذ دیدگاه‌های طرفدار اسرائیل در این نهاد، هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان بگوید آیا ترامپ می‌تواند چنین توافقی را از کنگره بگذراند یا نه.
گزینه دیگر این است که آمریکا بپذیرد در صورت خروج از توافق، خسارات وارده به تهران را جبران کند. ایرانی‌ها پیش‌تر ایده جریمه مالی را مطرح کرده بودند، اما در غیاب یک پیمان رسمی، مکانیسم اجرایی چنین جریمه‌ای همچنان مشکل‌ساز است. گزینه سوم در صورت نقض توافق از سوی آمریکا، آن است که روسیه اختیار یابد ذخایر اورانیوم با غنای بالایی را که از ایران دریافت کرده، به تهران بازگرداند؛ تا از این طریق، ایران به‌عنوان طرف خاطی معرفی نشود و مجازات نگردد.
چنین ترتیبی می‌تواند به روسیه نقش محوری در آینده روابط آمریکا و ایران ببخشد و احتمالاً آلمان، فرانسه و بریتانیا ــــ که در حال حاضر ضامن‌های توافق ۲۰۱۵ هستند ــــ را کنار بزند. نه ایران و نه آمریکا تمایلی به باقی ماندن نقش عمده‌ای برای سازمان ملل در آینده ندارند.
برخی رم را محل مهمی برای برگزاری مذاکرات می‌دانند، چرا که در صورت شکست گفت‌وگوها، نخست‌وزیر ایتالیا، جورجیا ملونی، که بهترین روابط را با ترامپ دارد، از موقعیت خوبی برای نجات مذاکرات برخوردار بود. پیشنهاد اولیه‌ای برای دیدار میان عراقچی و معاون رئیس‌جمهور آمریکا، جی‌دی ونس، که در رم حضور داشت، مطرح شد، اما این پیشنهاد زودهنگام و ناپخته تلقی شد.
ویتکاف و ترامپ زیر فشار زیادی هستند تا یکی از سه مذاکراتی را که در آن درگیر هستند به نتیجه برسانند: ایران، حماس-اسرائیل، و روسیه-اوکراین. یکی از منابع گفت: «هرچه درباره ایران فکر کنید، آن‌ها بازیگران منطقی‌ای هستند و احتمال توافق با آن‌ها بیشتر است.»
موقعیت مذاکره‌ای ایران پیش از آغاز گفت‌وگوها با سفر وزیر دفاع عربستان به تهران و دیدار با رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، تقویت شد. این سفر پیامی از همبستگی با ایران بود؛ مبنی بر این‌که عربستان با هرگونه حمله آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران مخالف است و در آن همکاری نخواهد کرد.
وزارت خارجه عمان اعلام کرد هدف از این مذاکرات، دستیابی به «توافقی عادلانه، پایدار و الزام‌آور» است؛ توافقی که «اطمینان حاصل کند ایران کاملاً عاری از سلاح هسته‌ای و تحریم باشد، در حالی که حق این کشور برای توسعه انرژی هسته‌ای با اهداف صلح‌آمیز حفظ شود.»